Фаннинг максади ва мазмуни Таваккалчилик турларини синфларга ажратиш. 1 Фаннинг мазмуни ва максади


Таваккалчиликни асосий тушунчалари, элемент- лари ва хислатлари



Download 25,05 Kb.
bet2/3
Sana23.02.2022
Hajmi25,05 Kb.
#148124
1   2   3
Bog'liq
Фаннинг максади ва мазмуни Таваккалчилик турларини синфларга ажратиш

1.2 Таваккалчиликни асосий тушунчалари, элемент- лари ва хислатлари. Мавжуд адабиётларда таваккалчиликнинг хислат, хусусият ва элементлари объектив ва субъектив жихатлари узаро муносабатлари, уни мазмунини англаш турлича тавсифланган.
Таваккалчиликнинг мохияти тугрисидаги хилма-хил фикрлар, куп холларда бу ходисанинг серкирралиги амалда мавжуд хужалик фаолияти конуниятларида уни тулик тан олинмаслиги, реал иктисодий амалиётида ва бошкарув фаолиятида етарлича кулланилмаслиги билан шархланади.
Ундан ташкари таваккалчилик бу-бир бирига мос келмайдиган, баъзида хатто карама-карши реал холатлар йигиндисидан иборат мураккаб жараёндир. Таваккалчилик тушинчаси рус тилидаги «Риск» сузига эквивалент сифатида олинди. Энди «Риск» тоифасидаги тушунчага нисбатан мавжуд баъзи-бир ёндашувларни караб чикамиз.
«Риск» термини грекча ridsikon, ridsa,-сузларида тик коя, коятош-мазмунини англатса, италянча «risiko»-сузида-хавфли, хавф-хатар, risicare-cузида кояларга чап бермок-мазмунини англатади.
Французча «risdoe»-тахлика, хавф-хатар, куркинч, (тик коядан айланиб утишда гуёки таваккал килиш) мазмунини англатади.
Вебстер лугатида «риск»-зарар ёки зиён куриш имконияти, хавф-хатари дейилса, Ожегова лугатида «риск» сузига «хавф-хатар холати имконияти» ёки мувафакиятли харакат» деб тариф берилади.
Шуниси диккатга сазоворки, махсус лугатларда (фалсафа, харбий, иктисодий ва х.з)-«риск» тушунчаси умуман учрамайди. У хатто Катта совет энциклопедияси ва Совет энциклопедик лугатнинг охирги нашрларида, беш томли фалсафий энциклопедия ва фалсафий энциклопедик лугатида, хамда «Илмий-техник тараккиёт» лугати ва бошкаларда хам учрамайди. Тахлиллар адабиётларда «риск» тугрисидаги тушунчага омадсизлик ёки хавф-хатарга (хавф-хатар холати) имконият деган тариф кенг таркалганини курсатади. Иктисодий адабиётларда хам шу хол куринади.
«Молиявий менежмент» китобида [27] унга куйидагича тариф берилади:
-«Риск»-таваккалчилик-бу башорат килинаётган вариантларга нисбатан даромад ололмаслик ёки зарарларини пайдо булиш эхтимолиятидир.
«Замонавий бизнесда таваккалчилик» [25] китобида: таваккалчилик деганда маълум бир ишлаб чикариш ва молиявий фаолиятни амалга ошириш натижасида кушимча харажатларни пайдо булиши ёки даромаднинг олинмаслиги, хамда ташкилот томонидан уз ресурсларини йукотиш эхтимолиятини англаш тушунилади»-деб тариф берилади.
Юкорида келтирилган барча тарифлардан: «таваккалчиликни хавф-хатар, зарар куриш холати»-деган хусусий хислатини ажратиб курсатиш мумкин булади. Лекин келтирилган тарифлар таваккалчиликнинг барча мазмуни, мохиятини тулик ифодалай олмайди.
«Таваккалчилик»нинг тарифини тулик белгилаш учун, олдин «таваккалчилик вазияти» тушунчасига тариф беришимиз керак, чунки у бевосита «таваккалчилик»-термини мазмуни билан узвий боглик.
Биз рус лугатида кабул килинган гап «Риск»-сузини «таваккалчилик» деб таржима килдик. Бу терминга яна эквивалент узбек тилида «калтислик» ва «риск»ни узини ишлатиш керак деган фикрлар бор. Чунки «Таваккалчилик» сузи «Риск»ни тула мазмунини узбек тилида ифодалай олмайди. Келажак узбек тилида кайси сузни танлашни курсатиб берар. «Вазият» тушунчаси у ёки бу фаолият учун имконият яратувчи турли холат ва шарт-шароитлар жамламасининг бирикуви деб тариф бериш мумкин. Бундай холда вазият мазкур фаолиятини амалга ошириш учун имконият яратиш ёки унга тускинлик килиши мумкин.
Хар хил вазият турлари ичида, таваккалчилик вазияти алохида урин тутади.
Аксарият иктисодий жараёнларни амал килиш ва ривожланиши ноаниклик яъни мавхумлик элементларга таянади. Бу эса бир хил ечими булмаган вазиятларни юзага келишига асос булади.
Агар у ёки бу вазиятни эхтимолияти даражасини микдор ва сифат жихатдан аниклаш имконияти мавжуд булса у таваккалчилик вазияти булади. Бу ерда тавакаалчилик вазияти статистик жараёнларга боглик булиб, унга мавжуд булган учта шарт хамрохлик килади: деган хулоса келиб чикади. Уларга:
-Ноаникликнинг (мавхумликнинг) мавжудлиги;
-Мукобил (алтернатив) танловнинг зарурлиги (бу холда, шуни хам назарда тутиш керакки, танловдан воз кечиш буйича товлаш хам танлов хилма-хиллигига доир булади).
-Танланган мукобил вариантни амалга ошириш эхтимолиятини бахолаш имкони борлиги киради.
Шуни кайд этиш лозим-ки, таваккалчиликвазияти сифат жихатдан ноаниклик (мавхумлик) вазиятидан кескин фарк килади.
Ноаниклик вазияти-амалда урнатиш имкони булмаган ходиса ва карорлар натижаларини хосил булиш эхтимолиятидир.
Шундай килиб, таваккалчилик вазиятини аникланиши мумкин булган ва амалга ошувчи ходисалар эхтимолиятидаги ноаникликлар хилма-хиллиги деб тариф бериш мумкин.
Яъни бу холда тахминан шерикларнинг ишлаб чикаришдаги хамкорлигидаги фаолияти, ракибларни карши харакати, иктисодиёт тараккиётига табиий мухитнинг таъсири, ишлаб чикоришга илмий техник ютукларни жорий этиш натижасида пайдо булувчи ходисалар эхтимолини объектив бахолаш имконияти мавжуд булади.
Таваккалчиликни бир неча турларга булиш мумкин:
-Ихтеридаги бир нечта мукобилликдан танловчи субъект, башорат килинаётган натижаларни олиш учун объектив эхтимолиятига (статистик тадкикотлар натижаларига асосланувчи ) эга булади.
-Кутилаётган натижаларни руй бериш эхтимоли факатгина субъектив бахолаш оркали олинади, яъни субъектив эхтимоллик билан иш куради.
-Альтернативларни амалга ошириш ва танлаш жараёнида объектив ва танлаш жараёнида объектив ва субъектив эхтимоллика эга булади.
-Кутилаётган натижаларни руй бериш эхтимоли факатгина субъектив бахолаш оркали олинади, яъни субъект, субъектив эхтимоллик билан иш куради.
-Альтернативларни амалга ошириш ва танлаш жараёнида объектив ва субъектив эхтимолликларга эга.
Таваккалчилиик вазиятлардан «чикиш учун», субъект танлов утказади ва уни амалга оширишга харакат килади. Таваккалчилик тушунчасини англаш айнан шу жараёнда уз ифодасини топади. Субъектнинг фаолият режаси эса бу жараён таваккалчилик тушунчасини англашда уз ифодасини топади. Амалга оширишга харакат килиш учун карор танлови боскичида булганидек, амалга ошириш боскичида хам мавжуд булади.
Бу ва бошка холларда таваккалчилик конкерт зиддиятларни ноаник вазиятда ривожидаги карама-карши интилишлари оркали амалий ечимини топиш усули билан субъект томонидан ноаникликларни олиш моделини ифодалайди. Бундай шароитда «Бозор ва таваккалчилик» [30] китобиа келтирилган «таваккалчилик» тушунчасининг тарифи анча тулик ифодаланади. Таваккалчилик-бу омадсизлик холатида вактинча танловга кадар булган холдан хам ёмон вазиятда булиш имконияти мавжуд булганида танлов шароитида амалга оширилувчи фаолият (хатти-харакат)дир. Бу тарифда омадсизлик хавф-хатар холати билан бир каторда, альтернативлик (мукобиллик) каби хислат хам иштрок этади.
Бизнинг фикримизча таваккалчиликнинг анча тулик тарифи «Таваккалчилик ва унинг жамият хаётидаги роли» [4] китобда берилган.
(Таваккалчилик-бу мукаррар танлов вазиятидаги ноаникликларни бартараф этиш билан боглик жараёнда кузланган натижаларга эришиш омадсизлик ва максаддан чекиниш эхтимолини микдор ва сифат жихатдан бахолаш имконияти мавжуд холдаги фаолиятидир.
«Таваккалчилик»-ходисасида унинг мохиятини ташкил этувчи ва узаро боглик булган куйидаги асосий элементларини ажратиб курсатиш мумкин:
-танланган мукобилликни (альтернативани)амалга ошириш максадида кузлаган максаддан чекиниш мумкинлиги;
-кузлаган натижага эришишнинг эхтимоллиги.
-кузлаган максадга эришиш учун ишончсизлик (ишончнинг йуклиги)
-альтернативани ноаник шароитдаги танловни амалга ошириш билан боглик моддий, маънавий ва бошка йукотишларнинг мавжудлиги.
Таваккалчиликнинг мухим элементларидан бири бу танланган максаддан чекиниш эхтимолини борлигидир. Бундай холдаги фаркланиш ижобий ва салбий хислатда булиши мумкин.
Курсатиб утилган элементлар, уларнинг узаро богликлиги ва узаро таъсирчанглиги таваккалчиликнинг мазмун мохиятида намаён булади.
Шу билан бир каторда таваккалчиликга унинг мохиятини англаш имконини берувчи бир канча хислатлар хосдир.Унга куйидаги хислатлар киради.
-карама-каршилик (зидлик)
-альтернативлик (мукобиллик)
-ноаниклик (мавхумлилик)
Карама-каршилилик-таваккалчиликнинг мухим хислатларидан бири булиб у турли карашларда намоён булади.
Таваккалчилик-фаолиятининг хилма-хиллигини ифодалар экан, бир томондан танлов мукаррарлик вазиятида ва ноаниклик шароитидалиги мураккаб услублар билан умум ахамиятга моил натижаларни олишга йуналтирилган булади. Шу билан бир каторда у консерватизм, догматизм, колоклик каби жамият тараккиётга рухий тусикларни бартараф этади. Тугамок булувчи рухий тусикларни бартараф этади ва янги истикболли фаолият турларини жорий этишга каршилик жамият тараккиётига тормоз килувчиларга карши мувофакиятни таъминлашга йуналтирилган янги истикболли фаолият турларини жорий этишга ташаббускор ижтимоий эксприментларни янги гояларни амалга оширишни таъминлайди.
Таваккалчиликнинг бу хусусияти мухим иктисодий, сиёсий ва маънавий рухий окибатга сабаб булади чунки у жамият ва техника таракиётини таъминлайди, жамоатчиликнинг фикирлаш доирасига ижобий таъсир этади.Иккинчи томондан, таваккалчилик аваитюризм, валюнтаризм, субъективизимга, ижтимоий тараккиётни тормизлашга олиб келади.
Таваккалчиликнинг карама-карши табиати мавжуд таваккал хаакатларнинг тукнашувида намоён булади. Масалан у ёки бу харакатни амалга ошириш учун макбул йулни танлаган киши узини таваккал иш килган деб хисобласа, бошка одамлар томонидан у эхтиёткорлик, хар кандай таваккалчиликдан холис ёки аксинча деб бахолаш мумкин.
Таваккалчиликнинг мукобиллик хусусияти икки ва ундан ортик вариантдаги имкониятлар йуналишлар харакатлар орасидан узига мос- келувчи вариантни танлаш заруратидан келиб чикади. Танлов имкониятининг мавжуд булмаслиги, таваккалчилик холатини инкор этади. Каердаги танлов булмаса у ерда таваккал харакатдаги вазият юзага келмайди, демак таваккалчилик мавжуд булмайди.
Таваккал вазиятнинг аник мазмунига боглик холда альтернативлик турли даражада мураккабликга эга булади ва у турли усулларда хал этилади.Агар оддий вазиятларда танлов амалга тупланган тажриба ва ички хис туйгуга асосланса, мураккаб вазиятларда кушимча махсус усул ва услублардан фойдаланиш зарур. Таваккалчиликни мавжудлиги бевосита уз маъзмун шаклининг хилма-хилиги билан фаркланувчи ноаникликлар билан боглик.
Таваккалчиликнинг бу хислатига таваккалчилик манбааларини урганаётганимизда батафсил тухталамиз. Бу ерда биз факат «таваккалчилик»ни ишончсиз ва бирхилликни инкор этувчи ноаникликни «бартараф этиш»усуллари сифатида караб чикамиз.
Таваккалчиликни бу хислатига эътиборни каратишимизнинг мухимлиги шундан иборат-ки у ноаникликнинг объектив ва субъектив манбааларини инкор этади ва бошкарув жараёнларини амалда оптималлаштиради колаверса гап кандайдир ноаникликларни тулик бартараф этиш устида эмас (амалда мумкин булмаган), балки рационал альтернативани танлаш максадида таваккалчиликни хисобга олиш зарурати устида кетмокда.


  1. Download 25,05 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish