Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

Og‘irlik usulida aniqlash.
Turlarning mo‘lligini og‘irlik usulida aniqlash
uchun bir n cha sondagi namuna maydonchalari tanlab olina-di. Bu usul o‘t
o‘simliklardan tashkil topgan fitosenozdagi turlarning mo‘lligini hisoblashda k ng
qo‘llaniladi. Buning uchun, odatda, 0,1 m
2
kattalikdagi maydonchalardan 20 tasi
ajratilib olinib, ulardagi o‘simlik-lar tuproq yuzasiga taqab o‘rib olinadi. Har bir
maydonchadan o‘rilgan o‘simliklar turlar bo‘yicha ajratilib, tarozida alohida
tortiladi. Olingan ma’lumotlar asosida har bir to‘rnipg o‘rtacha ko‘rsatkichi va
fitosenozda organik massa hosil qilish roli aniqlanadi. Ayniqsa, tabiiy pichanzor va
yaylovlarning hosildorligini miqdor va sifat jihatidan aniqlashda bu eng qulay

---

39
obotanik t kshirish usuli hisoblanadi. Bu usulda o‘t o‘simlik-lardan tashkil
topgan Fitotsenozning namuna maydonchalaridagi o‘t massasi quritilgan holatda
hisoblanadi.
Turlarning mo‘lligi shkalasi
Drud bo‘yicha
mo‘llikni b lgi-
lash
Mo‘llikka xarakt ristika
Qisqacha b lgilash
Soc (Sociales)
O‘simlik juda ko‘p sonda uch-
raydi.
Yoppasiga tarqalgan, shox-
shabbalari bilan birga qo‘shilib
tgan va asosiy rang (fon) xosil
qilish.
F (fon)
Cop (Copiosae) 
O‘simlik ko‘p uchraydi.
Son jihatidan ham ko‘p.
M (mo‘l)
Cop3
juda ham mo‘l.
M3
Cop2
Mo‘l
M2
Cop1
Yetarli darajada mo‘l.
M1
Sp(Sparae)
O‘simlik kamroq uchraydi.
tarqoq, onda-sonda uchraydi.
K (kam)
Sol(Solitariae)
O‘simlik onda-sonda uchraydi, juda
kam.
Jk (juda kam)
Um (Umicum)
Faqat bitta nusxada uchraydi.
YA (yakka)
Loyiha qoplami tuproq yuzasini o‘simliklar bilan qoplanishdaraja-sini
ko‘rsatib, u foiz bilan b lgilanadi. O‘simliklar tuproq yuzasini 100 % qoplagan
bo‘lsa, Soc b lgisi qo‘yiladi. Ko‘pincha, tuproq yuzasini o‘simliklar bilan
qoplanganligini 100 m
2
namuna maydonchasida aniqlash qulay va aniqroq bo‘ladi.
kshiruvchi ch tdan turib tuproqning yuza qavatini o‘simliklar bilan
qoplanganligini foiz hisobida aniqlaydi, bunda, albatta, birinchi qavatdagi daraxt
turlari uchun o‘rmon fitose-nozida shox-shabbalari qo‘shilib k tishi hisobga
olinadi.
Ekobiomorf tarkibi o‘simliklar jamoasida ma’lum ekologik xususi-yatga ega
bo‘lgan turlar yig‘indisi bilan xarakt rlanadi. Bunda o‘sish formasi, ildiz
chuqurligi, ko‘payish usullari, fasllar bo‘yicha v
tatsiya ritmi, qishlash usuli,
o‘sish sharoiti hisobga olinadi.
Ekologik guruhlarni ajratishda biron-bir omilga asoslanib, fiziologik forma
hosil qiluvchilar, tuproq va havo namligi, issiqlik va boshqa omillar hisobga
olinadi. Namlik muhitiga nisbatan olinganda ks rofitlar, m zofitlar, gigrofitlar,
gidatofitlarni inobatga olish k rak. Ammo ekologik gruppa atrofida o‘zining tashqi
ko‘rinishi bilan ajralib turgan v
tativ organlarning o‘sish formasi bo‘yicha
o‘simliklarni ajratish mumkin. O‘simliklar tashqi ko‘rinishidagi asosiy
moslanishlar yig‘indisi uning hayotiy formasi yoki biomorfini b radi.
Hayotiy forma klassifikatsiyalari ichida eng qulay va univ rsal
klassifikatsiya K. Raunki r tomonidan 1905-yilda taklif qilingan. Bu klassifikasiya
asosiga o‘simliklarning eng muhim moslanish b lgilari kiritilgan bo‘lib, o‘simlik
holati, o‘simlikning o‘sish kurtaklarini noqulay ob-havo sharoitlaridan

---

40
himoyalanishi hisobga olingan. K. Raunki r o‘zining klassifikatsiyasida
o‘simliklarning yangilanib turadigan organlarining joylashishiga va ularning bu
organlarning qishning noqulay sharoitidan (sovuq viloyatlarda) yoki
qurg‘oqchilikdan himoyalanishiga asoslanadi.
K. Raunki r hayotiy formalarni 5 ta katta guruhga ajratadi: