Fan/modul kodi

Kapitalning doiraviy aylanishi va aylanishi.
Kredit-
qiymatning harakati bo’ lib pul va tavar ko’ rinishidagi mablag’ larni qaytarib 
berishlilik, muddatlilik va foiz to’ lashlilik asosida berish natijasida yuzaga keladi. 
Kredit orqali jamiyatimizda quyidagi ijobiy natijalarga erishish mumkin: 
birinchidan
, 
fondlar 
aylanishi 
jarayonida 
chetga 
chiqib, 
bo’ sh 
qolgan 
mablag’ larning harakatsiz turib qolishining oldi olinadi; 
ikkinchidan, 
takror ishlab chiqarishni keng doirada uzluksiz davom ettirishga 
imkoniyat yaratiladi. 
Kreditning vujudga kelishi reallikka aylanishi uchun muayyan sharoitlar bo’ lishi zarur. 
Shu masala bo’ yicha ba’ zi iqtisodiy adabiyotlarda keltirilgan fikrlarni tahlil qilib, 
iqtisodchilar tomonidan kredit yuzaga kelishining quyidagi shartlariga ko’ proq e’ tibor 
berilganini ko’ rsatib o’ tish mumkin. Kredit munosabati bo’ lishi uchun: 
birinchidan, 
kredit munosabati ishtirokchilari – qarz beruvchi va qarz 
oluvchi – huquqiy jihatdan mustaqil sub’ ekt bo’ lishi kerak. Mustaqil sub’ ekt 

---

149 
sifatida har ikkala tomon birbiri bilan o’ zaro aloqalardan kelib chiquvchi 
majburiyatlarni bajarishini moddiy jihatdan kafolatlay olishi kerak. Majburiyatlarni 
bajara olish qobiliyatini hisobga olgan holda mustaqil huquqiy sub’ ekt sifatida 
tomonlar iqtisodiy munosabatga kirishishlari kerak.
ikkinchidan, 
qarz beruvchi va qarz oluvchi manfaatlari birbiriga mos 
tushgan taqdirdagina kredit zaruriyatga aylanadi. Bu manfaatlar, avvalambor, ob’ ektiv 
jarayonlar, o’ zaro manfaatlarni taqozo etuvchi aniq vaziyat bilan bog’ liq. 
Kreditor(qarz beruvchi) tomonidan pul mablag’ larini qarzga berish 
bo’ yicha, qarz oluvchi tomonidan esa shu mablag’ larni olish bo’ yicha qiziqish 
tug’ ilgan taqdirdagina kredit munosabatlari vujudga keladi. 
Kreditning 
vujudga 
kelishi 
kredit 
munosabatlari 
ishtirokchilari 
manfaatlarining yo’ nalishiga bog’ liq. Tomonlar manfaatlarining mos kelishi kredit 
shartnomasi tuzilishini ta’ minlaydi. Lekin kredit munosabatlari ishtirokchilari manfaati 
nafaqat vaqt va makon jihatdan, shuningdek, sifat jihatdan ham mos tushgan 
taqdirdagina bu munosabatlar reallikka aylanadi. Shu bilan birga, kreditning bu muhim 
sifatlari kredit munosabatlari sodir bo’ lishining asosiy sababi bo’ lolmaydi. Kredit 
vujudga kelishi uchun, yuqorida aytilgandek, aniq bir iqtisodiy asos fondlarning 
doiraviy aylanishi va shunga o’ xshash boshqa aniq sharoitlar bo’ lishi zarur. Faqatgina 
ana shu ta’ sir etuvchi omillar bo’ lgan taqdirdagina kreditning vujudga kelishi 
reallikka aylanadi. Ba’ zi iqtisodiy adabiyotlarda kreditning zarurligi xususida bir necha 
boshqa fikrlar ham uchraydi. Masalan, kredit korxonalar faoliyatini nazorat qilishni 
amalga oshirish uchun zarur, deb ta’ kidlanadi. Agar bu fikr to’ g’ ri deb qaraydigan 
bo’ lsak, kreditning zarurligi faqat kreditor uchun tushunarli bo’ ladi, chunki u qarz 
berish orqali qarz oluvchi faoliyatini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’ ladi.
Bunday sharoitda kreditning chegarasi ishlab chiqarish fondlarining doiraviy 
aylanishiga asoslangan ob’ ektiv jarayonlarga emas, balki bankning kredit 
operatsiyalari orqali qarz oluvchining faoliyatini nazorat qilish istagiga bog’ liq bo’ lib 
qoladi. 

---

150 
Bu mulohazalardan kelib chiqqan holda xulosa qilib aytish mumkinki
, 
kreditning ob’ ektiv zarurligi takror ishlab chiqarish jarayonida fondlarning doiraviy 
aylanishi qonuniyatlariga asoslangandir.
Kreditga zarurat tug’ ilganda quyidagi manbalardagi bo’ sh mablag’ lardan 
kredit resurslar sifatida foydalanish mumkin. Bu manbalar asosan quyidagilardir: 
