Fan/modul kodi

 
 “ Pul tizimi” tushunchasining mazmuni. Pul tizimini tashkil qilish shart-
sharoitlari. Pul tizimini tashkil qilish printsiplari.
Tizim deganda o’ zaro bog’ liq elementlarning birligi tushuniladi.
Pul tizimi – bu bir biri bilan o’ zaro bog’ liq holda xarakatlanuvchi va pul 
tizimining yaxlitligini ta’ minlovchi elementlarning yig’ indisidir. 
Pul tizimi – bu mamlakatda yoki alohida olingan iqtisodiy hududda pul 
muomalasini tashkil qilishning davlat-huquqiy shaklidir. 
Pul tizimini obektiv va subektiv asoslari mavjud. Pul tizimining obektiv asoslariga 
tovar pul munosabatlarining rivojlanganlik darajasi kiradi. Pul tizimining subektiv 
asoslariga to’ lov hujjatlarini va vositalarini hamda ulardan foydalanish tartibini 
qonunchilik hujjatlarida belgilab qo’ yilishi kiradi.
Pul tizimining ikkita jihati mavjud: 
1.
Funktsional jihat(aspekt) – pul tizimi funksiyanal jihatidan pul muomalasidan 
tashkil qilish prinsiplari, shakllari va usullarining yig’ indisidir.
2.
Instituttsional jihat – institutsional jihatdan pul tizimi pul muomalasini tashkil 
qiluvchi va tartibga soluvchi institutlarning yig’ indisidir. Bunday institutlarga 
Markaziy bank, tijorat banklari, kliring markazlari, hisob uylari kabi muassasalar kiradi.
Pul tizimini tashkil qilish quyidagi prinsiplar asosida amalga oshiriladi 
1.
Pul tizimining barqarorligi va elastikligi prinsipi. Pul tizimining barqarorligi 
deganda pulning barcha funksiyalarini to’ liq bajarilishini ta’ minlash tushuniladi. Pul 
tizimining elastikligi deganda pul tizimining iqtisodiyotning pul mablag’ lariga 
bo’ lgan talabini o’ zgarishiga o’ z vaqtida javob bera olishiga aytiladi.
2.
Muomalaga chiqarilgan pullarning ta’ minlanganlik printsipi. XX asrning 70-
yillariga qadar muomalaga chiqarilgan naqd pullar oltin bilan ta’ minlanar edi. 
Muomaladagi har bir AQSh dollari 1$=0.88 gramm sof oltin asosiga ega edi. 1 unsiya = 
35$ bahoda almashtirib berdi. 1 unsiya = 31.1 gramm sof oltinga teng. Milliy 
valyutaning oltin bilan ta’ minlanishi baho masshtabi deb ataladi. 1976-1978- yillarda 
bo’ lib o’ tgan Yamayka jahon valyuta tizimida oltinni demonitizatsiya qilish tugatildi. 

---

Bu oltindan to’ lov vositasi sifatida foydalanishni ta’ qiqlash. Natijada baho masshtabi 
dunyo mamlakatlarida bekor bo’ ldi, eng oxirgi davlat Shvetsariya baho masshtabini 
2011-yilda bekor qildi. Hozirgi davrda muomalga chiqarilayotgan pullar Markaziy 
bankning aktivlari bilan ta’ minlanadi.
3.
Pul aylanmasini rejalashtirish va prognos qilish prinsipi. 
4.
Pul aylanmasini nazorat qilish printsipi
Pul tizimlari XVI-XVII asrlarda ishlab chiqarish kapi-talistik usulining yuzaga 
kelishi va qaror topishi munosabati bilan shakllangan, biroq shunday bo’ lsa ham, uning 
ayrim element-lari bundan ancha oldin paydo bo’ lgan. Tovar-pul munosabatlari va 
ishlab chiqarishning kapitalistik usuli rivojlanishi bilan pul tizimida sezilarli 
o’ zgarishlar yuz beradi.
Pul tizimi turlari pul qanday shaklda amal qilishiga bog’ liq, ya’ ni umumiy 
ekvivalent - tovar sifatida yoki qiymat belgisi sifatida bo’ lishiga qarab quyidagicha pul 
tizimlar mavjud bo’ lgan.
1. Metall pul muomalasi tizimlari. 2. Qog’ oz va kredit pullar muoma-lasi 
tizimlari.
Birinchi tizimda metall pul bevosita muomalada bo’ ladi va pul-ning barcha 
funktsiyalarini bajaradi, kredit pullar esa metallga almashinishi mumkin;
Kredit va qog’ oz pullar muomalaga kiritilishi bilan qog’ oz pullar muomalasi 
tizimi yuzaga kelgan. Mamlakatda umumiy ekvivalent sifatida qabul qilingan me-tallga 
va pul muomalasi bazasiga qarab pul tizimi bimetalizm va monometalizm pul 
tizimlariga bo’ linadi.