Fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy metodologik tamoyillari

kognitiv, 
intellektual va mafkraviy funksiyalarga
ham egadir. 
Kognitiv funksiya
- bu 
mamlakatning tarixiy yo‗lini o‗rganish va ob‘yektiv ravishda tarixchilik nuqtai 
nazaridan davlat tarixini tashkil etuvchi barcha hodisalar va jarayonlarni aks ettirishni 
o‗z ichiga oladi. 
Ikkinchi funksiya, deyarli siyosiy. Uning mohiyati shundan iboratki, tarix fan 
sifatida tarixiy faktlarni nazariy tushinish asosida jamiyat taraqqiyotining naqshlarini 
ochib beradigan, ilmiy asoslangan siyosiy yo‗nalishni rivojlantirishga, xato va bir 
tomonlama qarorlardan qochishga yordam beradi. O‗tmish, hozirgi va kelajakning 
birligi odamlarning o‗z tarixiga bo‗lgan qiziqishining ildizidir. Kishilik jamiyati o‗z 
taraqqiyotida qaerga va qay tarzda borish kerakligini aniqlash uchun u qaerdan kelib 
chiqqanligi, qaysi millat va davlatga mansubligini hamda qanday tarixiy yo‗lni bosib 
o‗tganligini bilishi kerak. 
Uchinchi funktsiya mafkuraviylik. Tarix o‗tmishdagi ko‗zga ko‗ringan voqealar, 
jamiyat rivoji uchun javobgar bo‗lgan mafkuralar haqidagi aniq hujjatli suratlarni 
o‗rganadi. Binobarin, dunyo, jamiyat, uning rivojlanish qonuniyatlari haqidagi nuqtai 

---

nazar ilmiy bo‗lishi mumkin qachon, albatta, agar u ob‘yektiv voqelikka, tarixiy 
dalillarga asoslangan bo‗lsa. Boshqacha qilib aytganda, tarix haqiqatni emas, balki 
zamon va makonda haqiqatan ham sodir bo‗lgan voqea-hodislarni asoslash uchun ana 
shular negizida dalil qidiradi. uning faktik tarmog‗i jamiyat ilm-faniga asoslanadi. 
Natijada ob‘yektiv voqelikning to‗la tasavvur etish va ilmiy bilimlarning to‗liqligini 
ta‘minlash mumkin bo‗ladi. 
Tarix juda katta tarbiyaviy ta‘sirga ega. O‗z xalqining tarixi va dunyo tarixini 
bilish kishida vatanparvarlik va internatsionalizm kabi fuqarolik fazilatlarni 
shakllantiradi, shaxsning jamiyat rivojidagi rolini ko‗rsatadi, jamiyat oldidagi 
mas‘uliyati va fuqaroning huquq va burchlari kabi toifalarni o‗rganishga imkon 
beradi, jamiyat va odamlarning yomonliklarini, ularning inson taqdiriga ta‘sirini 
o‗ylashga, jamiyatni rivojlanishda ko‗rishga, ijtimoiy hayot hodisalarini ularning 
o‗tmishiga nisbatan baholashga va keyingi voqealar yo‗nalishi bilan o‗zaro 
bog‗lashga o‗rgatadi. 
Tarixiy bilish uchun ma‘lum usullardan foydalaniladi. Tadqiqot usuli sifatida 
bilish bizga bilim qanday amalga oshirilishini, qanday ilmiy prinsiplarga 
asoslanganligini aniqlashga imkon beradi. Tarixiy bilishning eng keng tarqalgan 
usullari ikki ming yil oldin paydo bo‗lgan tarixiy jarayonga nisbatan ikki 
yondoshishdir, ya‘ni, tarixni idealistik va materialistik tushunish. Tarixni bilish uchun 
tahlil qilish, sintez qilish, tavsif zarur. Zamonaviy tarix fanida ijtimoiy taraqqiyotni 
ob‘yektiv qonunlar bilan belgilanadigan tabiiy-tarixiy jarayon sifatida ko‗rib 
chiqadigan dialektik-materialistik usul qabul qilingan, ammo ommaning, siyosiy 
partiyalarning, rahbarlarning xatti-harakatlari shaklidagi subektiv omillar ta‘siri ham 
bor. 
Maxsus tarixiy tadqiqot usullari sifatida quyidagilarni ta‘kidlaymiz: 
•
Xronologik, tarixiy materiallarni vaqt tartibida taqdim etish zarurligini 
ta‘minlaydigan; 
•
Sinxron, bu dunyoda yoki jamiyatda sodir bo‗layotgan voqealarni bir 
vaqtnin go‗zida o‗rganishni o‗z ichiga oladi; 
•
Davriylashtirish usuli;
•
Tarixiy modellashtirish usuli; 
•
Statistik usul. 
Ushbu usullardan kompleks foydalanish bilan mamlakatning tarixiy o‗tmishi va 
bugungi kunini o‗rganishda ilmiylik va ishonchlilik kuzatilishi mumkin. 
Tarixiy bilimlarning ob‘yektivligi ilmiy tamoyillar bilan ta‘minlanadi. Tarixiy 
bilish prinsipi hodisalarni tahlil qilishda kuzatilishi kerak bo‗lgan asosiy qoidadir.
Asosiy ilmiy prinsiplar -