Fanidan o‘quv uslubiy majmua

6 – SEMESTR UCHUN
MUNDARIJA

Ma’ruza-1	Қозон курилмаси тўғрисида асосий тушунчалар
Ma’ruza-2	Қозон қурилмасининг иссиқлик баланси.
Ma’ruza-3	Қозон қурилмасининг иссиқлик йўқотилишини аниқлаш.
Ma’ruza-4	Қозон қурилмасининг материал баланси
Ma’ruza-5	Қозоннинг иссиқлик ҳисоби усуллари бўйича умумий тавсифлар
Ma’ruza-6	Сиртларни иситиш орқали иссиқликни ютиш.
Ma’ruza-7	ИЭС нинг иссиқлик схемасидаги буғ қозонхонасининг ўрни.
Ma’ruza-8	Органик ёқилғининг ёниши
Ma’ruza-9	Буғ қиздиргичларнинг турлари.
Ma’ruza-10	Буғ иссиқлик генераторлари
Ma’ruza-11	Қизитгич иччиқлик генераторлари
Ma’ruza-12	Қуйруқ иситилган юзалар
Ma’ruza-13	Иссиқлик генераторини иссиқлигини ҳисоблаш
Ma’ruza-14	Қозон қурилмасидаги иссиқлик исрофини аниқлаш. Иссиқликдаги исрофларни камайтириш йўллари
Ma’ruza-15	Суюқ ва газсимон ёқилғини ёқиш учун ўтхона ва ёндиргичлар

AMALIYOT ISHLARI

Amaliyot ishi – 1	Ёқилғининг ишчи органининг таърифи. Ишчи органдан ёнилғининг сизиб чиқиши (4 соат).
Amaliyot ishi – 2	Газ ва газ аралашмаси параметрларини ҳисоблаш (4 соат)
Amaliyot ishi – 3	Буғ турбина қурилмасининг ишлаш жараёнларини ўрганиш (4 соат)
Amaliyot ishi – 4	Газ ва буғ оқими параметрларини насадкалардан аниқлаш (4 соат)
Amaliyot ishi – 5	Иссиқлик алмаштиргичларнинг иссиқлик ҳисоби (4 соат)
Amaliyot ishi – 6	Ёқилғи ва ёниш параметрларини ҳисоблаш жараёни (4 соат)
Amaliyot ishi – 7	Қозон қурилмасининг иссиқлик ҳисоби (4 соат)
Amaliyot ishi – 8	Иссиқлик схемалари ва қозонхона тартибини ҳисоблаш (4 соат)

TAJRIBA ISHLARI

Tajriba ishi – 1	Қозонхоналарнинг технологик схемалари ва асосий жиҳозларини ўрганиш
Tajriba ishi – 2	Буғ қозон конструкцияларини ўрганиш (2 соат)
Tajriba ishi – 3	Буғ қозонининг асосий характеристикаларини аниқлаш (4 соат)
Tajriba ishi – 4	Буғ қозонининг буғ қиздиргичларнинг ишлашини ўрганиш (4 соат)
Tajriba ishi – 5	Економайзернинг ишлашини ўрганиш (4 соат)
Tajriba ishi – 6	Ҳаво иситгичининг ишлашини ўрганиш (2 соат)

7 – SEMESTR UCHUN
MUNDARIJA

Ma’ruza-1	Қозон ўтхонасида мазутнинг ёниши
Ma’ruza-2	Қозон қурилмасидаги иссиқлик йўқотишлар. Қозон қурилмаси самарадорлигини ошириш.
Ma’ruza-3	Буғ қозон элементларида иссиқлик алмашинуви. Конструктив ва ҳисоблаш техникаси
Ma’ruza-4	Қозон қурилмасини ишга тушириш ва тўхтатиш
Ma’ruza-5	Табиий сув, унинг хоссалари ва таснифи. Сув сифатини қозон қурилмаси ишига таъсири
Ma’ruza-6	Қозон қурилмасидаги газ ҳаво йўллари
Ma’ruza-7	Электр энергияси ва иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш технологик схемаси.
Ma’ruza-8	Энергетик ёқилғи ва уни ёнишга тайёрлаш
Ma’ruza-9	Буғ қозонларининг сув режими
Ma’ruza-10	Буғ иссиқлик генераторлари

AMALIYOT ISHLARI

Amaliyot ishi – 1	Ёниш маҳсулотларининг хажми ва энтальпияси ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 2	Қозон қурилмасининг иссиқлик балансини ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 3	Қозон қурилмасининг ўтхонасида иссиқлик алмашинувини ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 4	Қозон қурилмасидаги буғ ўта қиздиргичларнинг ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 5	Қозон қурилмасидаги сув эконамайзернинг иссиқлик ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 6	Қозон қурилмасидаги регенератив хаво қиздиргичнинг иссиқлик ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 7	Қозон қурилмасидаги қувурсимон хаво қиздиргичнинг иссиқлик ҳисоби (4 соат).
Amaliyot ishi – 8	Қозон қурилмаси газ трактининг ҳисоби (4 соат).

МАВЗУ № 1 КОЗОН КУРИЛМАСИ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР

1.1. Bug' qozonlarining tasnifi
1.2. Qozon qurilmasi, uning tuzilishi va ishlash tartibi
1.3. Qozon qurilmasining asosiy ish tavsiflari

1.4. To‘g‘ri oqimli qozonlar.

Tayanch iboralar: bug' qozoni, karkas, o'tga chidamli qoplama, quvur, armatura, nazorat va o’lchov asboblari, bug' o'taqizdirgich, suv ekonomayzeri, havoisitgich, bug‘ unumdorligi, qozonning quvvati.

1.1. Bug' qozonlarining tasnifi

Bug' qozoni - yoqilg'ini yoqqanda o'choqda ajraladigan issiqlik hisobiga, atmosfera bosimidan yuqori bosimli bug' olinadigan qurilmadir. Qozon qurilmasining asosiy tashkil etuvchi uskunalariga o'choq, qizdirish va bug'lantirish yuzalari, bug' o'taqizdirgichlar, suv ekonomayzeri va havoisitgich kiradi. Qozon agregatiga esa karkas, o'tga chidamli qoplama, quvurlar, armaturalar, nazorat va avtomatika asboblari kiradi.
Bug' turbinali qurilmalarda ishchi jism sifatida suv ishlatiladi. Bug' qozoni o'chog'ida hosil bo'lgan issiqlik suvga asosan, nurlanish (o'choqni ichida) va konvektiv (shaxtani ichida) usullar orqali yetkaziladi. Konvektiv usulda issiqlik tashuvchi oqim sifatida yonish mahsulotlari, ya'ni, tutun ishlatiladi.
O'choqda, yuqori darajada qizigan tutun gazlarini olish uchun, organik yoqilg'i yoqiladi. Qattiq yoqilg'i yoqiladigan o'choq - qatlamli va kamerali (siklonli va uyurmali) bo'ladi. Suyuq (mazut) va gazsimon yoqilg'i faqat kamerali o'choqda yoqiladi.
Qozonning qizish va bug'lantirish yuzasi - qozonning issiqlik qabul qiluvchi yuzasidir.
Bug' o'taqizdirgich - bug'ni o'ta qizigan holatga yetkazib beradigan maxsus yuzadir.
Suv ekonomayzeri - ta'minot suvini yonish mahsulotlari orqali qaynash holatiga keltiruvchi maxsus issiqlik almashgich yuzadir.
Havo isitgich - o'zidan o'tayotgan havoni qizdiradigan almashinuv apparati. Havo isitgichdan chiqqan issiq havo o'txonaga yuboriladi.
Qozon agregati yuzalarida suv va bug' harakati asosan uch xil usulda tashkil qilingan: tabiiy, majburiy va to'g'ri oqimli. Shularga asoslanib bug' qozonlari tabiiy, ko'p karrali majburiy va to'g'ri oqimli bo'lishi mumkin (1 – rasm).

1.1 – rasm. Asosiy bug'lantirish chizmalari: a, b - tabiiy sirkulyasiyali; v - majburiy sirkulyasiyali; g - to'g'ri oqimli; 1 - ta'minot nasosi; 2 - ekonomayzer; 3 - baraban-separator; 4 - tushiruvchi quvurlar; 5 - pastki kollektor; 6 - bug'latish sirtlar; 7 - bug' o'taqizdirgich; 8 - sirkulyasiya nasosi.
Isitilmaydigan quvurlar 4 barabanli bosimda zichligi ’ bo'lgan suv bilan to'ldirilgan. Ekran quvurlarida esa zichligi  bug'-suv aralashmasi hosil bo'ladi. Natijada quvurlar konturida H(’-)g bosim farqi paydo bo'ladi. Shu bosim tabiiy sirkulyasiya bosimi deb ataladi.
S=H(’-)g, (1.1)
bu erda: S - sirkulyasiya bosimi, Pa; N - kontur balandligi, m; ’- - suv va bug'-suv aralashmasining zichligi, kg/m³; g – erkin tushish tezligi, m/s.
Sirkulyasiyadagi suv va hosil bo'lgan bug' miqdorlari nisbati sirkulyasiya karraligi deb ataladi:
, (1.2)

bu erda: G₀ – sirkulyasiya harakatida bo'lgan suv sarfi, kg/s; D - hosil bo'lgan bug' sarfi, kg/s.

Tabiiy sirkulyasiyali qozonlarda K = 4÷30, majburiy sirkulyasiyali qozonlarda K = 3÷10 va to'g'ri oqimli qozonlarda esa K = 1 bo'ladi.

1.2. Qozon qurilmasi, uning tuzilishi va ishlash tartibi

Issiq suv va bug‘ ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan inshoot va qurilmalar majmui qozon qurilmasi deb aytiladi. Qozon qurilmasi qozon agregati bilan qo‘shimcha qurilmalardan tashkil topadi.
O‘txonada yoqilgan yoqilg‘idan ajralgan issiqlik hisobiga bosim ostida issiq suv va bug‘ hosil qiladigan uskunalar majmui qozon agregati deyiladi. Qozon agregati tarkibiga quyidagilar kiradi: o‘txona qurilmasi (gorelkalar bilan kamera); qozon agregatining asosiy qismlaridan biri bo‘lgan bug‘ qozoni, unda bug‘ hosil bo‘ladi; bug‘ berilgan parametrgacha qizdiriladigan bug‘ qizdirgich; bug‘ qozoniga beriladigan suvni isitish uchun mo‘ljallangan suv ekonomayzeri va yoqilg‘ini yoqish uchun o‘txonaga beriladigan havoni isituvchi havo isitkich. Qozon qurilmasining yordamchi qurilmalari jumlasiga mo‘ri, shlak va kul chiqaradigan qurilmalar, kulni tutib qolish qurilmalari, karkas, ichki qoplama va boshqalarni kiritish mumkin.
Qozon qurilmasi ishlab chiqargan mahsulot turiga ko‘ra bug‘ qozonlari, suv isitadigan qozonlar va bug‘-suv isitadigan qozonlarga bo‘linadi. Bug‘-suv isitadigan qozonlarda bir vaqtning o‘zida yoki har xil vaqtda bug‘ va issiq suv ishlab chiqariladi, lekin bunday turdagi qozonlar kam qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda sanoatda qozon-utilizatorlar keng qo‘llaniladi. Bunday qozonlarda issiqlik manbai sifatida texnologik jarayonlarning ikkilamchi energiya manbalari (masalan, sanoat pechlarining chiqib ketayotgan gazlari), metallurgiya zavodlaridan va domna pechlaridan chiqqan tutun-gaz aralashmalari ishlatiladi.