Fanidan O`quv metodik majmua

Darslarni tashkil qilish va o‘tkazishdagi tipik kamchiliklar.

Har bir dars muvaffaqiyatli o‘tishi uchun o‘qituvchi ta’lim amaliyotda yo‘l qo‘yiladigan eng tipik kamchiliklarni bilishi kerak. Ularga quyidagilar kiradi:

1.Darsni, shablon tarzda qurish. Dars uy vazifasini
tekshirishdan boshlanadi (odatda, ikki-uch o‘quvchi doskaga
chiqariladi), keyin yangi material tushuntiriladi. Pedagog o‘z
materialini mustahkamlash deb ataladigan materialni shoshilinch
ravishda tashkil qiladi, nihoyat, shundan keyin uyga vazifa
beriladi. Bu hol darsdan-darsga takrorlanaveradi. Darsni bunday
tashkil qilishda o‘quvchilar o‘qituvchining xatti-harakatlariga tez
moslashadilar. Ko‘pincha faqat shunday darslarda ziddiyatli
vaziyatlar vujudga keladi. Pedagog do‘q-po‘pisa bilan
o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini aniqlashtirishga harakat
qiladi.
2.O‘quvchilarda darsga diqqat qilishning yo‘qligi: bu narsa shu bilan izohlanadiki, ba’zi o‘qituvchilar o‘quvchilar e’tiborini «Diqqat qilib tinglang», «E’tibor bering» va boshqa ogohlantirishlar bilan quvvatlashga harakat qiladi. His-hayajon bilan hikoya qilish, axborotni muammoli tarzda, vazifalarni asta-sekin murakkablashtira borish elementlari bilan ilgari surish, o‘quvchilarda muammoli qarashlarni shakllantirish bularning hammasi pedagog va ustalarga aniqlangan kamchiliklarning oldini olishga yordam beradi.
3.Javob beruvchi o‘quvchi-pedagog usuli bo‘yicha ishlash. Frontal ishni individual ish bilan qo‘shib olib bora bilmaslik. Alohida-alohida beriladigan topshiriqqa individual yondashmaslik shu narsaga olib keladiki, o‘qituvchi butun dars davomida hamma o‘quvchilarni foydali ish bilan band qila olmaydi. Natijada o‘quvchilarda o‘rgatilayotgan materialga passiv munosabatda bo‘lish namoyon bo‘la boshlaydi. Darsda o‘quvchilarni uyushtirish usullarini qayta ko‘rib chiqish zarur.
4.O‘quvchilarning javobini diqqat bilan eshitmaslik ba’zi pedagoglar ishida yagona hol emas. Diqqatsizlik o‘qituvchining o‘quvchilarga nisbatan yuzaki munosabatda bo‘lishi, o‘rtoqlari javobini analiz qilishga butun guruhni jalb qila olmaslik bilan ifodalanadi. O‘qituvchini o‘quvchining berayotgan javobiga shoshilib, o‘ylamasdan aralashuvi ancha xavflidir. Bularning hammasi o‘quvchini o‘qishga qiziqtirishdan ko‘proq sovitadi.
5.O‘quvchilarning o‘quv-bilish imkoniyatlariga etarli baho bermaslik yoki ortiqcha baho berish. Bunday hollarda o‘quv materiali engillashadi yoki murakkablashadi: darsni bunday tashkil qilishda ham bo‘sh, ham kuchli o‘quvchilarda o‘qishga bo‘lgan qiziqish so‘na boshlaydi. SHunda o‘qituvchi o‘quvchini faqat majbur qilish usullari bilan tarbiyalashga harakat qiladi: aqliy mehnatga bo‘lgan qiziqish yo‘qoladi.
K.D. Ushinskiy pedagog ishidagi bu kamchilikni ko‘rsatib, majburlash bilan olingan ta’lim faol va rivojlangan aql egalarini vujudga keltirishga yordam berishi gumon, deb ta’kidlagan edi.
Har bir o‘quvchining imkoniyatlarini o‘z vaqtida aniqlay olish va shuni hisobga olgan holda ularga beriladigan topshiriqlarni sekin-asta murakkablashtirib borish, ularga o‘zlarining o‘sib borayotganliklarini sezishlariga imkon bera olish - aniqlangan kamchilikning oldini olishning eng samarali shartlaridan biridir.
6.Eng bo‘sh o‘quvchiga kuchliroq o‘quvchilarning bilim va javoblari misolida «unga o‘xshashga harakat qil» prinsipi bo‘yicha ta’lim bera olmaslik, pedagogning hamma o‘quvchilarni ham shunday ishga torta olmasligi bilan emas, balki «qimmatli» vaqtini «yangi» axborot uchun saqlab qolishga intilishi bilan ham izohlanadi.
Kuchli o‘quvchi o‘z namunasi va harakatlari bilan bo‘sh o‘quvchilarga zarur yordam ko‘rsatishi uchun ularning o‘zaro harakatlarini sinchiklab o‘ylab ko‘rishi kerak.
7.Ta’limda individuallikning bo‘lmasligi. Individuallikni ta’limni alohidalash o‘quvchilarni qiziqish va qobiliyatlariga qarab guruhlarga ajratish bilan chalkashtirib yuborish mumkin emas. Topshiriqni bevaqt murakkablashtirish o‘quvchining o‘z kuchiga ishonmasligini keltirib chiqadi. Unda sekin-asta o‘qishga doimiy barqaror ishonchsizlik paydo bo‘la boshlaydi. Bunday hollarda ba’zi pedagogning eng tirishqoqlik bilan izlanishlari ham o‘qishga qiziqish uygota olmaydi, muvaffaqiyat keltirmaydi. o‘quvchi o‘z moyilliklari, qiziqishlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda topshiriq olgandagina individual ta’lim amalga oshadi.
8.O‘quvchilarning o‘quv bilish qobiliyatlarining o‘sishiga etarlicha imkoniyat bermaslik ko‘pincha soxta faollik bilan almashtiriladi: bunda pedagogning savollari-o‘quvchilarni o‘ylashga majbur qilmaydi. Odatda, faollik deb, bo‘lajak ishchilarning aqliy rivojlanishida iz qoldirmaydi, olingan bilimlar tizimlashtirilmaydi, xulosa va umumlashmalarda mustahkamlanmaydi, balki xotirani juda ko‘p ma’lumotlar bilan band qilib qo‘yadi. Bilimlarni faqat tayyor holda taqdim qilish yaramaydi, balki ularni tirishqoq bo‘lishga o‘rgatish kerak, o‘quvchi xotirasini boy faktlar va axborot oqimlari bilan band qilmasdan (o‘quvchi unda g‘arq bo‘lib. ketishi mumkin), balki uni rivojlantirish lozim - bu aniqlangan kamchilikni engishga yordam beradigan shart hisoblanadi.
9.Darsda vaqtni ratsional taqsimlamaslik (o‘quvchidan so‘rashni cho‘zib yuborish, yangi materialni bayon qilish va mustahkamlashga vaqtni qisqartirish). Masalan, yangi materialni tushuntirish o‘rniga o‘quvchidan so‘rash hisobiga vaqtni boy beradigan o‘qituvchilar. O‘quv materiali mazmunini oddiydan asta-sekin murakkabga o‘tib borishini hisobga olgan holda rejalashtirish bilan mazkur kamchilikning oldini olishga yordam beradi.
10.Ishning foydali turiga hamma o‘quvchilarni jalb qila olmaslik yoki ularni uyushtira olmaslik. Bunday paytda pedagog «Siz mening ishlashimga xalaqit beryapsiz», «Bitta narsani necha marta takrorlash mumkin» va hokazo bahonalardan foydalanadi.
Bunday e’tirozlar o‘quvchilarning pedagog talablariga mas’uliyat bilan munosabatda bo‘lishlarini tarbiyalashga yordam bermaydi, natijada o‘quvchilar bu fikrlarini pisand qilmay qo‘yadi.
11.O‘quvchilarning faol mantiqiy fikrlashlarini rivojlantirish bo‘yicha tizimli ish olib borish o‘rniga yangi materialni tushuntirishga haddan tashqari berilib ketish. Pedagogning his-hayajonga to‘la va ishonchli bayoni o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini jiddiy ravishda oshiradi. Ammo me’yor tuyg‘usiga amal qilish muhimdir.
12.Darsda va uyga vazifalarni bajarishda mustaqil ishlash malakalariga etarlicha o‘rgatmaslik. SHunday pedagoglar ham borki, ular darslarni qiziqarli, maroqli o‘tkazadilar, hatto har bir o‘quvchiga e’tibor beradilar, ammo mustaqil fikrlashni, qiziquvchanlikni, diqqatini, kasbga havasini tarbiyalashni nazardan qochiradilar.
13.Ko‘rgazmali qo‘llanmalardan faqat bayon qilish va tushuntirish uchun tayanch sifatida foydalanish, ularni bilimlarning mustaqil manbaiga aylantira olmaslik. O‘quvchilar ko‘rgazmali qo‘llanmalarda nima tasvirlangan bo‘lsa, shularni bayon qilib qo‘ya qoladilar, lekin xulosa va umumlashma fikrlarni chiqara olmaydilar. O‘quvchilarni u yoki bu ko‘rgazmali qo‘llanma asosida o‘zlarining shaxsiy xulosa va umumlashma fikrlarini bayon qilishga, doim yo‘naltirib turish muhimdir.
14.Ta’limning noratsional metodlarni tanlash, yangi sharoitlarni hisobga olmay o‘zgalarning tajribasini eski asosda o‘z ishiga ko‘chirish dars samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. G‘oyalar va tajribalar o‘quv jarayoniga har doim uzluksiz joriy qilinavermaydi, barcha yangilik ilg‘or pedagogik tajribalaridan ijodiy ravishda foydalanish zarur.
15.Har bir dars mazmunini o‘quvchilar o‘zlashtirilishida mavjud bo‘lgan qiyinchiliklarni hisobga olishga e’tiborsiz munosabat. Bu hol o‘quvchini sekin-asta o‘ziga ishonmaslikka va o‘qishga salbiy munosabatda bo‘lishda olib keladi.
16.O‘qituvchining o‘quvchilar bilan mas’uliyatsiz
munosabatda bo‘lishi birinchidan, pedagog ularni yaxshi
bilmasligi, ikkinchidan, o‘quvchilarning ichki dunyosiga befarq
qarashi, uchinchidan, o‘z faoliyati tizimini to‘g‘ri tuzmaslikda
namoyon bo‘ladi. Bunday pedagoglar har bir o‘quvchi shaxsiga
samarali ta’sir ko‘rsatish usullarini qidirmaydilar, balki boshqalar qiladigan ishni mexanik ravishda o‘z ishlariga ko‘chirib qo‘ya qoladilar. Bu pedagoglar har bir o‘quvchining muvaffaqiyatiga optimizm va ishonch ila qarash bilan ajralib turmaydi. Ular boshqalardagi qobiliyatni ko‘rmay, o‘zlarida bor qobiliyatni ham asta-sekin yo‘qotib boradilar.
17.O‘qituvchining faqat bo‘sh o‘quvchilarga diqqat e’tiborini qarataverishi kuchli o‘quvchilar uchun darsni zerikarli qilib qo‘yadi. Faqat hamma o‘quvchilarni samarali ishlashga jalb qila bilish bilan bu kamchilikni engish mumkin. Bo‘sh o‘quvchilar ham, kuchli o‘quvchilar ham o‘zlarining kamolga etib borayotganliklarini doimo his qilib turishlari kerak.