Fanidan O‘quv metodik majmua

№ 8– MUSTAQIL ISH 
MAVZU:
Faoliyat xavfsizligini ta’minlashda psixologik omillarning ahamiyati.
ISHNING MAQSADI
: Faoliyat xavfsizligini ta’minlashda psixologik omillarning ahamiyatini 
o’rgasnish.
1.Mehnat xavfsizligi psixologiyasi 
2. Psixologik faoliyat strukturasi 
3. Psixologik xususiyatlar
№ 9– MUSTAQIL ISH 
MAVZU: О‘zbekiston Respublikasida hayot faoliyat xavfsizligini ta’minlash sohasida
qabul qilingan qonun va meyoriy hujjatlar tizimi.
ISHNING MAQSADI: ISHNING MAQSADI: O‘zbekiston Respublikasida hayot faoliyat xavfsizligini 
ta’minlash sohasida qabul qilingan qonun va meyoriy hujjatlar tizimini o’rganish va tahlil qilish. 
TOPSHIRIQLARNI BAJARISH TARTIBI: 
1. Asosiy qonuniyatlar majmui. Mehnat muhofazasi xizmatini tashkil etish. 
2.Mehnatni muhofaza qilish bo’yicha davlat nazorat tashirilotlari va jamoat nazorati 
3.Ma’muriyatning xavfsiz va sog’lom ish sharoitini tashxil qilish majburiyatlari 
4.Hayot faoliyati xavfsizligi qonunlari va boshqa meyoriy xujjatlarini bo‘zganlik uchun javobgarlik. 
Tayanch so`zlar: mehnat muhofazasi, atrof muhit muhofazasi, sektor, moliyalashtirish, 
tabiiy resurslar, yo`riqnoma. 
ISHNING QISQACHA MAZMUNI: 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi IX bobining bir qancha moddalarida Insonning 
iqtisodiy va ijtimoiy huquqlari, 43-52 moddalarida inson huquqlari, burchlari va erkinliklari belgilangan. 
Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunning (1993 yil 6-may) 1-7 moddalarida umumiy qoidalar, 
8-15 moddalarida mehnatni muhofaza qilishni ta’minlash, 16-21 moddalarida ishlovchilarning 
mehnatini muhofaza qilishga doir huquqlarini ruyobga chiqarishdagi kafolatlar ifodalangan, 22-29 
moddalarida mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa meyoriy hujjatlarga rioya etilishi 
ustidan davlat va jamoatchilik nazorati o‘z aksini topgan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi 1995 

---

150 
yil 21 dekabrda O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksini tasdiqladi. Kodeksning VI-bobida 
mehnat shartnomasining mazmuni, shaqli, muddati (73-76 moddalar), ishga qabul qilish va dastlabki 
sinov muddati (77-87 moddalar), mehnat shartnomalarining bekor qilinishi (97-113 moddalar) 
masalalari yoritilgan. 217 moddada xodimlarni sud, davolash-profilaktika, oziq-ovqat, gazli suv, shaxsiy 
himoya va gigiyena vositalari bilan ta’minlash o‘z aksini topgan. 
Ba'zi bir rahbar shaxslarning o'z ishiga sovuqqonlik va loqaydlik bilan qarashi natijasida mehnatni 
muhofaza qilish tartib qoidalari bo’zilib, baxtsiz hodisa yo’z bersa, bu baxtsiz hodisaning og'ir-yengilligi 
va oqibatini hisobga olib, javobgarlik chora-tadbirlari belgilanadi. 
Intizomiy javobgarlik. Hozirgi zamon mashinasozlik sanoati fan va texnika taraqqiyotining hamma 
yutuqlarini o'zida jamlagan murakkab dargoh hisoblanadi. Unda oddiy tokarlik stanogidan tor-tib 
zamonaviy programmalashtirilgan agregat stanoklarigacha, oddiy yig'ish maydonidan boshlab, 
mukammallashtirilgan konveyer liniyalarigacha ishlaydi. Bunday mashinasozlik zavodlari sexlarida bir 
necha yo’zdan tortib, bir necha ming nafargacha ishchilar mehnat qilishi mumkin. 
Bunday katta sanoat korxonasida mehnat intizomini saqlash, xavfsiz ish olib borishning asosi 
hisoblanadi. Chunki bu yerda mehnat qilayotgan ishchining vazifasi va bajaradigan ishi mutaxassisligi 
bo'yicha texnika xavfsizligi me'yorlari darajasida bo'lishi kerak va uni bo’zgan shaxslarga nisbatan 
ma'muriy javobgarlik tartibida ogohlanitirish, jamoat tartibidagi choralar va ma'lum miqdorda jarima 
to'lash belgilanadi. 
Bunday holatlarda jarima va ogohlantirish buysunish tartibidagi rahbar xodimlar tomonidan emas, balki 
mehnatni muhofaza qil-ishning davlat nazorat organlari yoki shahar va tuman kengashi ijroiya qo'mitasi 
tomonidan tashqil qilingan komissiyalarning qarori bilan belglanadi. 
Jinoiy javobgarlik. Mehnatni muhofaza qilish qoidalarining qo'pol bo’zilishi natijasida og'ir 
jarohatlanish sodir bo'lsa, bir necha kishi og'ir jarohatlansa yoki baxtsiz hodisa o'lim bilan tugasa, bun-
day holatda rahbar xodim jinoiy javobgarlikka tortiladi. Rahbar xodim vazifasidan chetlatiladi va 
ma'lum muddatga ozodlikdan mahrum qilinadi. 
Moddiy javobgarlik. Moddiy javobgarlik—bu ishchi va xiz- matchining aybi bilan korxonaga keltirilgan 
moddiy zararni qoplashdir. Mehnatni muhofaza qilishning qoida va me'yorlarining ishchi va xizmatchi 
tomonidan bo’zilishi natijasida sanoat korxonasi moddiy zarar ko'rsa, ana shu zararning bir qismi yoki 
hammasi aybdor shaxs tomonidan to'lanishi moddiy javobgarlik chorasiga kiradi. 
Moddiy javobgarlik asosan ikki xil tartibda: chegaralangan moddiy javobgarlik va to'liq moddiy 
javobgarlik tartibida belgilan-ishi mumkin. Chegaralangan moddiy javobgarlikka ishchi yoki 
xizmatchidan sanoat korxonasiga yetkazilgan zararni ma'muriyat tartibida buyruqqa asosan oyligidan 
undirib olinadi. Lekin bunda, avvalo aybdor shaxsning roziligi bo'lishi shart, ikkinchidan, undirib 
olinadigan miqdor umuman ishchining yoki xizmatchining o'rtacha oyligidan oshib ketmasligi va har 
oyda undiriladigan pul miqdori esa ishchi yoki xizmatchining oladigan oyligining uchdan bir qismidan 
oshmasligi kerak. 
To'liq moddiy javobgarlik jinoyat sodir bo'lgan taqdirda va aybdor jinoiy ish qilgan bo'lsa, uni jinoiy 
javobgarlikka tortish bilan bir qatorda, sanoat korxonasiga keltirilgan moddiy zararni ham to’liq 
qoplashga majbur qilinadi. Bunday javobgarlik qarorlarini tuman yoki shahar sud organlari 

---

151 
(ma'muriyatning talabiga asosan) chiqaradi. Bu holda ma'muriyat tomonidan aybdorning haqiqatan ham 
aybdor hujjatlar ko'rsatilishi kerak.