Fanidan O‘quv metodik majmua

2. Yong‘in ofati, uning kelib chiqish sabablari, omillari, turlari, yonish fazalari va ularning 
xususiyatlari. 
Yonish jarayoni. 
Yonish
deb, yonuvchi moddalardagi murakkab oksidlanish jarayonida bir moddaning 
ikkinchi moddaga aylanishi natijasida katta miqdorda issiqlik va nurlanish ajralishi bilan kechadigan hodisaga 
aytiladi. 
Yonishda asosan uch omil muhim rol o'ynaydi:
yonuvchi modda; yondiruvchi muhit; qizdirish 
jarayoni. 
Yonuvchi modda deyarli hamma joyda bor: bular har xil yog'och mahsulotlari va jihozlari, qog'oz 
mahsulotlari, kimyoviy moddalar, yonuvchi suyuqliklar va har qanday organik moddalardir. 
Yondiruvchi muhit bu bizni o'rab tuigan havd tarkibidagi kislorod bo'lib, u ham hamma vaqt mavjud. 
Ba'zi bir hollarda yonish jarayoni xlor, brom kabi oksidlovchilar muhitida ham ro'y berishi mumkin. 
Endi qizdirish jarayoni bo'lsa, yonish reaksiyasi vujudga keladi. Buning uchun ma'lum miqdorda qizdirish 
manbasi bo'lishi kerak. Reaksiya boshlangandan keyin, reaksiya natijasida hosil bo'lgan issiqlik yonishning 
davom etishini ta'minlaydi. Shuning uchun yonayotgan zona aiangalanish manbasi va yonish zonasi 
hisoblanadi. 
U
zona harorati qancha katta bolsa, yonish shuncha tez bo'ladi. 

---

85 
Boshqacha qilib aytganda,
yonish
– yonuvchi aralashmaning reaksiyaga kirishish xususiyatiga ega 
bo‘lgan boshlang‘ich komponentlarining oksidlovchi bilan yonish mahsulotlariga ekzotermik aylanish 
(o‘zgarish) murakkab fizik-kimyoviy jarayoni hisoblanadi. 
Issiqlik ajralishi bevosita yonuvchi aralashma boshlang‘ich komponentlarining yonish mahsulotlariga 
aylanish kimyoviy reaksiyasi hududida kechadi. Kimyoviy reaksiya kechish hududi odatda muhitning nisbatan 
katta bo‘lmagan qismi bilan chegaralanadi. U yonish jarayoni kechish shartlariga bog‘liq holda muhitda 
qo‘zg‘almas bo‘lishi yoki bir joydan ikkinchisiga ko‘chishi mumkin. Ko‘pgina kimyoviy jarayonlarda 
bo‘lgani kabi yonishga ham o‘ziga xos ikki bosqich tegishli: yonuvchi va oksidlovchi molekulalari orasidagi 8 
molekulyar aloqani yaratish (fizik) va yonish mahsulotlarining yuzaga kelishi bilan molekulalarning o‘zaro 
ta’sirlashuvi (kimyoviy). Bunda ikkinchi bosqich faqat ayrim qo‘shimcha shartlarning bajarilishida yuzaga 
keladi. 
Yonish jarayonlari asosida oksidlanish kimyoviy reaksiyalari, ya’ni boshlang‘ich yonuvchi 
moddalarning kislorod bilan birikmasi yotadi. Yong‘indagi yonishda oksidlovchi sifatidagi vazifani aksariyat 
hollarda kimyoviy reaksiya kechayotgan hududni o‘rab turgan havo kislorodi bajaradi. Bunday holda yonish 
jadalligi kimyoviy reaksiyaning o‘zining kechish tezligi bilan emas, balki atrof muhitdan yonish hududiga 
(ya’ni bevosita kimyoviy reaksiya kechayotgan hududga) kislorodning kirish tezligi bilan belgilanadi. Yonish 
fizikasidan bizga ma’lumki yonuvchi aralashmalarning alangalanish chegara konsentratsiyalari (bevosita 
kimyoviy reaksiya tenglamasidan kelib chiqmaydigan, faqatgina yonish jarayonlarining kimyoviy kinetika va 
energetik sharoitlar qonunlari bilan aniqlanadigan) mavjud.