Fanidan O‘quv metodik majmua

Mexanik shamollatish uskunalari
. Mexanik shamollatish sistemalarida havoning bir joydan ikkinchi joyga 
ko‘chishi markazdan qochma va o‘qli shamollatkichlar yoki ejektorlar yordamida amalga oshiriladi (3.5-
rasm). Markazdan qochma shamollatkichda kurakli ishchi g‘ildirak chig‘anoqsimon kojuxda, o‘qli 
shamollatkich esa silindrik kojuxda joylashgan bo‘ladi. Markazdan qochma shamollatkichlar past bosimli 
(1000 Pa gacha), o‘rta (1000 dan 3000 Pa gacha) va yuqori bosimli (3000 dan 15000 Pa gacha) bo‘ladi. 
Shamollatish tizimida havoni tozalash qurilmasi muhim ahamiyatga ega. Buning uchun havo maxsus chang 
ushlagich va fil’trdan o‘tkaziladi. Chang ushlagichni keng tarqalgani siklon hisoblanadi. 
 
2. Ishlab chiqarishda yoritish va uni meyorlari. 
Ishlab chiqarishda yoritish mehnatning muhim gigiyenik ko‘rsatkichi, uni ilmiy tashkil etishning ajralmas 
qismi va ishlab chiqarish madaniyati hisoblanadi. Yorug‘lik orqali biz tashqi omillarning sifati shakli haqidagi 
informatsiyalarni ko‘zimiz orqali miyamizga etkazamiz. Yorug‘lik orqali biz narsalarni o‘lchami, rangini osonlik 
bilan seza olamiz. Yorug‘likda biz uzoq vaqt charchamasdan, sifatli va unumli ishlash mumkin. Yorug‘likni 
ta’sirida ishlab chiqarishda jarayonlarni xavfsiz bajarish mumkin. Normal yorug‘lik, ishlovchilarning ruhiy holatiga 
ijobiy ta’sir etadi. Yoritish tabiiy (bevosita quyosh yordamida uning nurlarini fazodagi diffuziyasi orqali) va sun’iy 
(elektrik lampalar yordamida amalga oshiriladigan) bo‘ladi. 
Etarli bo‘lmagan yorug‘likda inson besamar ishlaydi, tez charchaydi, oqibati shikastlanishga ham etib 
boradigan xato, yanglish harakatlar qilish ehtimoli ortadi. Shikastlanishlarning 5 foizi kasbiy kasallik – ishdagi 
uzoqni ko‘ra olmaslik (blizorukost) sabab bo‘ladi. 
Yorqinlikning birligi nit (Nt) hisoblanadi. Berilgan yo‘nalishdagi latta sirtlarning yorqinligi YA (Nt) 
Д
Д
W

/
Д

Д





х



---

52 
quyidagiga hisoblanadi: 
YA=dI

/dScos

bu yerda dI

-

yo‘nalishdagi nurlangan dS yuzaning yorug‘lik kuchi.
Insonning ko‘zi yorug‘likni har xil ko‘rinishlariga moslashish qobiliyatiga ega. Ishchi zonalarda keskin 
soyalarning mavjudligi ko‘zni yorqinlikning o‘zgarishiga moslanuvchanligi darajasini buzadi va ko‘zni 
charchashini kuchayishiga olib keladi. Bu esa ishchilarni jarohatlanish ehtimolini oshiradi. Asosiy rang deb 
bevosita xonaning ichki sirtini ko‘zgatushuvchi umumiy rangi tushuniladi. Asosiy rang yorug‘lik oqimini 
qaytarish qobiliyati bo‘yicha harakterlanadi va u 

s
>0<4 bo‘lganda yorug va 

s
<0,2 bo‘lganda qorong‘i 
hisoblanadi. 
Ko‘rish maydonida yorqinlikni teng taqsimlanishi uchun xona shifti va devorlarini yorqin salatrang, 
och-sariq, och-yashil va shunga o‘xshash ranglarga bo‘yash tavsiya etiladi. Ishlab chiqarish uskunalarini och-
yashil ranga bo‘yash, harakatlanadigan qismini och-sariq va ochiq mexanizmlarini esa och-qizil ranga bo‘yash 
kerak. 
Yoritishning muhim harakteristikasi ob’ektlardagi yorqinliklarni asosiy rang bilan farqi hisoblanadi.
K
o
=YA
r
–YA
o
/YA
r
,
bu yerda YA
r
va YA
o
-asosiy rang va ob’ektning mos holda yorqinligi. 
Ranglarni asosiy rang bilan farqi K
o
>0,5 bo‘lganda ko‘p, K
o
=0,2-0,5 bo‘lganda o‘rta, K
o
<0,2 bo‘lganda 
kam sanaladi. 
Yoritilganlikning pul’satsiya koeffitsienti K
yop
gazrazryadli lampalarni o‘zgaruvchan tokda ishlashida 
yorug‘lik oqimining o‘zgarishi vaqtidagi nisbiy tebranish chuqurligi bilan baholanadi. 
K
yor
=
%
100
2
min
max
ур
Е



, 
bu yerda: K
yor
-yoritilganlikni pul’satsiya koeffitsienti( 10-20 %);E
max
va E
min
-yorug‘likni tebranishi 
davridagi maksimal va minimal yoritilganlik, lk; E
ur
-yorug‘likni tebranishi davrida yoritilganlikningo‘rtacha 
qiymati.Ishchi yuzani yoritish sifati uni yoritishni tekisligiga ham bog‘liq bo‘ladi va notekislik koeffitsienti 
K
no
bilan baholanadi. 
K
no
=E
min
/E
max
Ish joyida yoritilganlik gigiyenik talablarni qanoatlantirishi uchun yoritilganlikning notekislik 
koeffitsienti K
no 
0,3 lk dan kam bo‘lmasligi kerak. 
Ishlab chiqarishda yoritishning o‘rni katta sanaladi. Meyoriy yoritilganlik ishlab chiqarish unumdorligini 
15% gacha oshishiga sabab bo‘ladi. Yoritish ikki usulda - tabiiy va sun’iy yo‘l bilan amalga oshiriladi.