Fanidan O’quv – uslubiy majmua

1. Turistlar uchun tur dasturini tuzish. Odatda turistik dasturni yaratish

bilan turfirma turoperatorlari shug‘ullanadi, lekin ekskursiyaning o‘ziga xos

jihatlari, vaqti, marshrutini aniqlashtirish gidning mas’uliyatidir. Hozirda ba’zi

turistik firmalar yangi ekskursiya marshrutini tuzishni gidlarning o‘ziga topshiradi,

firma esa ushbu marshrutlar uchun

O‘zstandart va «O‘zbekturizm» MK dan

sertifikat oladi. Ba’zida gidlar yakka tadbirkor sifatida ushbu faoliyat bilan

shug‘ullanish
uchun
patent,
sertifikatga
ega

bo‘ladilar

va
turistlarga

(ekskursantlarga) hamrohlik qiladilar.

Turni kim shakllantirishidan qat’iy nazar (firma yoki gid), unga talab

mavjud bo‘lishi, sifatli bo‘lishi, standartlarga javob berishi va aniq iste’molchilar

kategoriyasiga (katta yosh, yoshlar, sportchilar, oilalilar va sh.k) yo‘naltirilgan

bo‘lishi lozim. Shuning uchun, qulay dasturni tuzish gidning birinchi va asosiy

vazifasidir.

Eng avvalo, boshqa o‘xshash marshrutlardan farqlash oson bo‘lishi uchun tur

kodlashtiriladi. Masalan, Ch T-1 (Trekking #1 in Chimgan- bu Chimyonda piyoda
62

sayr degani). Keyin turga jarangdor, qiziqarli, e’tiborni jalb qiluvchi qisqa nom

beriladi (masalan, «Uyqudagi malika tomon yo‘l»).

Dastur

ko‘rinishi
va
qaysi
toifa
turistlarga
(ekskursantlarga)

yo‘naltirilganligiga
ham
aniqlik
kiritish
kerak.
Tur
aralash,

ya’ni

kombinatsiyalashgan (avtomobilda, piyoda, otda) yoki monoformatli (alpinizm

yoki rafting) bo‘lishi ya’ni turistlarga tanlash imkoniyati mavjud bo‘lishi kerak.

Marshrutning mavsumiyligiga ham e’tibor qaratish lozim.

Dasturning davomiyligi kun\tunash yoki soatlarda ko‘rsatiladi. Turga tashrif

buyurgan kundan toki qaytgunga qadar izoh beriladi. Joyni tasvirlash, marshrut

bo‘yicha harakatlanish sxemasi, cho‘qqilar balandligi, harakatlanish davomiyligi,

to‘xtash joylari kabi ma’lumotlarni keltirish tavsiya etiladi.

Dasturga qatnashish imkoniyati qanday sharoitlarda mumkinligi to‘g‘risida

turist (ekskursant) ma’lumotga ega bo‘lishi kerak. Masalan, tabiiy iqlimiy sharoitlar

(qor ko‘chish xavfi, sel kelish xavfi bo‘lganda sayohatni amalga oshirish xavfli),

siyosiy (tog‘larda harbiy to‘qnashuvlar), texnik (aloqa, qutqaruv komandasi,

vertolyot,

avtomashinaning
mavjudligi),
iqtisodiy
(qulay
narxlar,
yaxshi

infratuzilma) va sh.k.

Sayohatni tashkil etishda turist (ekskursant) o‘zi bilan nimalarni olishi
mumkin yoki mumkinmasligini tushuntirish kerak (masalan: primus, fonar va sh.k.

zaruriy narsalar). Ba’zida turfirmalarda zaruriy inventarlar soni kam miqdorda

bo‘lganda, turistlar o‘zi bilan olib kelishi yoki ijaraga olishi mumkin. Dasturda

marshrutdagi tur narxiga kiritilgan yoki alohida to‘lanadigan servis borasida ham

axborot beriladi(ovqatlantirish, hojatxona, o‘z tilida tarjimon, rasmga tushirish va
sh.k).
Agar gidga tayyor dastur berilsa, u ushbu dastur bilan puxta tanishib chiqishi,

ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashi, ba’zi masalalarga aniqliklar kiritishi zarur.

Bu ko‘pgina tushunmovchiliklarni oldini olishi mumkin(masalan: otlar ma’lum bir

hududga borgandan keyin berilishi, cho‘milish yo‘lda uchraydigan daryolarda

emas, ko‘lda rejalashtirilganligi va sh.k).
63