Фанидан маъруза матни

Суюқ ѐқилғини узатиш 
Ёқилғи
(топливо) – асосий таркибий қисми углероддан иборат ѐнувчи модда. Ёққанда 
иссиқлик энергияси ҳосил қилиш мақсадида, химия саноатида хом ашѐ сифатида ишлатилади.
Ёқилғи агрегат ҳолатига кўра – қаттиқ, суюқ ва газсимон; ҳосил бўлишига кўра – табиий ва сунъий 

---

ѐқилғиларга бўлинади. Табиий ѐқилғилар кондан олинадиган (антрацит, тош ва қўнғир) кўмирлар, 
нефть, газ, ѐнувчи сланецлар, торф, ѐғоч, ўсимлик чиқиндиларидан кўпроқ фойдаланилади. 
Ёқилғига домна печларининг кокслари, мотор ѐнилғилари, кокс, генератор газлари ва бошқалар 
киради. Ёниш иссиқлиги ѐқилғининг асосий характеристикаси ҳисобланади. Ҳар хил турдаги 
ѐқилғиларни таққослаш ва уларнинг умумий заҳираларини ҳисоблаш учун шартли ѐқилғи 
тушунчасидан фойдаланилади. Бунинг учун паст ѐниш иссиқлиги 29,3 МЖ/кг қабул қилинган. 
Техника янги тармоқларининг ривожланиши туфайли «Ёқилғи» термини анча кенг маънода 
ишлатилмоқда ва энергия манбаи бўлиб хизмат қилувчи (масалан, ядро ѐқилғиси, ракета ѐқилғиси) 
ҳамма материалларни англатмоқда. 
Танкерлар ѐрдамида суюқ ѐқилғини ташиш 
Кўпгина мамлакатларга суюқ ѐқилғилар миқдори денгиз ва океанлар орқали, танкерлар 
ѐрдамида кузатилади. АҚШ фойдаланадиган нефтьнинг қарийиб 50% ини бошқа мамлакатлардан 
денгизлар орқали танкерларда олиб келади. Ғарбий Европа эса 95% фойдаланиладиган нефтьни 
Яқин Шарқдан танкерларда ташиб олиб келади. Япония 100% нефть ѐқилғисини чет 
мамлакатлардан денгизлар орқали сув транспортларида олиб келади.
35.7-расмда ер шари бўйича мамлакатлар аро нефть ѐқилғисини узатиш схемаси 
келтирилган. 
 
35.7-расм. Дунѐ бўйича нефтнинг узатилиш схемаси. 
 
Иккинчи жаҳон уруши йилларида танкерларни юк-кўтариш ҳажми 50 минг тоннагача 
бўлган. 1965 йилга келиб эса жаҳон бўйича 471 та танкер 50000÷200000 тоннагача ҳажмдаги суюқ 
ѐқилғиларни узатишда қўлланилган.
Ҳозирги пайтда супертанкерлар номи билан аталувчи йирик танкерларда кенг 
фойдаланилмоқда. Бу танкерларга қуйидагилар мисол бўлади: 
1.
«Globtik Tokyo» юк кўтариш ҳажми – 476000 тонна; 
2.
«Esso Atlantik» юк кўтариш ҳажми – 509000 тонна; 
3.
«Bellomiya» юк кўтариш ҳажми – 541000 тонна; 
4.
«Amoco Cadiz» юк кўтариш ҳажми – 616000 тонна; 
5.
«Metula» юк кўтариш ҳажми – 714000 тонна; 
6.
«Jacob Maesrk» юк кўтариш ҳажми – 809000 тонна; 
Суюқ ѐқилғиларни ташишда баъзи бир кўнгилсиз воқеалар ҳам рўй бериб туради. Сув 
транспорти воситаларининг техник носозликлари экипаж аъзоларининг ҳатоликлари табиий 
офатлар ва бошқа омиллар, кўнгилсиз воқеалар келиб чиқишига сабаб бўлади. Ушбу масалаларни 
ҳал этиш учун Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) қошида жаҳон океанларининг 
муаммолари (ЖОМ) номли ҳалқаро ташкилот тузилган. 
Охирги 50 йил ичида дунѐ миқиѐсида бир нечта йирик нефть танкерларини ташувчи 
кемалар аварияларга уярашди. Бунинг натижасида денгиз ва океан сув ҳавазаларига кўплаб нефть 
миқдори қўйилди. Бундай йирик кўнгилсизликларга қуйидагилар мисол бўлади: 
1.
«Amoco Cadir» танкери жойлашган кема 1978 йил мартда Ла Манш қўлтиғида қояга 
урилиб аварияга учраган, оқибатда эса 216000 тонна нефть денгизга қўйилган; 
2.
«Jacob Maesrk» танкери жойлашган кема 1975 цил январда Партугалия атрофидаги сув 
ҳавзасида аварияга учраган, натижада 320000 тонна нефть сув ҳавзасига қўйилган; 

---

3.
«Metula» танкери жойлашган кема 1974 йил августда Чилига яқин жойлашган 
Магеллана қўлтиғида аварияга учраган, оқибатда эса 410000 тонна нефть денгизга қўйилган. 
Сув 
ҳавзаларига 
қўйилган 
нефть 
миқдори 
сув 
сифатининг 
бузилишига 
сув 
жониворларининг касалланишига ҳамда нобуд бўлишларига, экологиянинг ўзгаришига каби 
салбий оқибатларга олиб келади.