Fanidan amaliy mashg`ulotlar uchun uslubiy ko`rsatmalar

Qisqa tutashuv zanjirining parametrlarini aniqlash.

Qisqa tutashuv tokini topish uchun elektr ta‟minoti tizimining normal sharoitiga mos keladigan bir liniyali hisoblash sxemasi tuziladi va undagi energiya manbalari parallel ulangan deb qaraladi. Hisoblash sxemasida barcha manbalar (generatorlar, sinxronlar kompensatorlar, katta quvvatli sinxron va asinxron mashinalar, energosistemalar), transformatorlar, havo va kabel liniyalari, reaktorlar ko`rsatiladi.
Hisoblash sxemasi asosida almashtirish sxemasi tuziladi. Unda tizimdagi barch

elementlarning qarshiliklari ko`rsatiladi va qisqa tutashuv toki aniqlanishi kerak bo`lgan nuqta belgilanadi.


1.1- jadval

Elektr qurilma elementi	Almashtirish sxemasi	Hisoblash formulalari
		Nomli birliklarda, Om	Nisbiy birliklarda
Generator		x ^ U ^2 x  d í î ì 100 Síîì	x  S x*  d á 100 Síîì
Energosistema		U 2 x  íî ì yoki Sk U 2 x  x íî ì c,í î ì S íîì	^x^^S^бyoki * Sk x  x ^S^б * *c,ном Sном
Transformator		u % U ^2 x  k í î ì 100 Síîì Aktiv qarshilik hisobga olinganda PU ^2 10^^3 r  k í î ì S 2 íîì P U ^2 x  u^2 ( ê )^2 íî ì *k S S í î ì í î ì	x  uk % ^Sб ^* 100 Sном Aktiv qarshilik hisobga olinganda P S 10^^3 r*  k б S 2 ном x  u^2  (^^P^к)^2 ^S^б * *k S S ном ном
Reaktor		U2 x  xp ^б U2 ур	x  x ^S^б * p U2 ур
Liniya		U2 x  x0l ^б U2 ур U2 r  r0l ^б U2 ур	x  x l ^S^б * 0 U2 ур r  r l ^S^б * 0 U2 ур

Generatorlar, katta quvvatli transformatorlar, havo liniyalari, reaktorlar almashlash sxemada induktiv qarshilik sifatida ko`rsatiladi. Kuchlanishi 6-10 kV bo`lgan kabel liniyalar, quvvati 1600 kV.A va undan kichik bo`lgan transformatorlar almashlash sxemada aktiv va induktiv qarshiliklar deb olinadi. Barcha qarshiliklar nomli yoki nisbiy birliklarda olinishi mumkin.
Qisqa tutashuv tokini hisoblashda kuchlanish va quvvatning bazaviy miqdorlari qabul qilinadi. Bazoaviy kuchlanish sifatida qisqa tutashuv toki hisoblanayotgan nuqtaning o`rtacha kuchlanishini olish mumkin. Bu esa quyidagi qiymatlardan biri bo`lishi mumkin:
U<sub></sub> =230; 115; 37; 10,5; 6,3; 3,15; 0,4; ,23 kV
Bazoviy quvvat 100 MVA yoki kuch transformatorining quvvatiga teng qilib olinadi. Elektr ta‟minoti tizimi ayrim elementlarining qarshiliklarini aniqlash formulalari quyidagi jadvalda keltirilgan.
1.1.-jadvalga ilova. S<sub>N</sub>- elektr uskunaning to`la nominal quvvati (generatorning, transformatorning, energosistemaning), MV.A; S_b - bazaviy quvvat, MV.A; S_k - energosistemaning qisqa tutashuv quvvati, MV.A; I_uz.n - uzgichning nominal uzish toking, kA; X_sist - energosistemaning nisbiy nominal qarshiligi; u_k - transformatorning qisqa tutashuv kuchlanishi, %;X_r-reaktorning qarshiligi,Om;  R_k- transformatorning qisqa tutashuv isrofi, kVt; r_o ,x_o - liniyaning 1 km uzunligiga to`g`ri keladigan aktiv va induktiv qarshilik, Om/km; l - liniyaning uzunligi, km; U_b - bazaviy kuchlanish, kV; U<sub>o`r</sub> -elektr uskunaning o`rnatilgan joyidagi kuchlanishning o`rtacha qiymati, kV; X<sub>d</sub> - generatorning o`ta o`tish induktiv qarshiligi, %.
Sxema elementlarining boshlang`ich parametrlari X_d %, u_k%, x_o r_o kataloglar yoki ma‟lumotnomalardan aniqlanadi. Almashtirish sxemasida qisqa tutashuv nuqtasigacha bo`lgan ekvivalent qarshilikni aniqlashda quyidagi o`zgartirishlar ishlatiladi:

1. 
   Qarshiliklarni ketma-ket ulanganda:
   

X_ekv = X₁+X₂+.....+X_n (1.3)

2. 
   Qarshiliklar parallel ulanganda :
   

^Xэкв ^

1 _ 1

X₁ X₂
1
 ...  ¹
X_n
(1.4)

3. 
   Uchburchakdan yulduzga o`tishda ishlatiladigan munosabatlar:
   

X₄ 

X₅ 

X₁X₃
X₁  X₂  X₃
X₁X₂
X₁  X₂  X₃

;
; (1.5)

X₆ 
X₂X₃
X₁  X₂  X_{3 .}

1. 
   b)
   

2-rasm. Qarshiliklarni parallel (a) va ketma – ket (b) ulanishi.

4. 
   Yulduzdan uchburchakka o`tishda ishlatiladigan formulalar:
   

X₁  X₄

• 
  X₅
  

_ X₄X_{5 ;}
X₆

X₂  X₅

X₃  X₄

• 
  X₆
  

• 
  X₆
  

^{ X5X6} ; (1.6)
X₄

• 
  X₄X₆
  

X₅

Almashtirish sxemasida o`zgartirishlar manbadan qisqa tutashuv nuqtasiga tomon olib boriladi.
Agar qarshiliklar nisbiy birliklarda hisoblangan bo`lsa, qisqa tutashuv toki quyidagicha aniqlanadi:

I_n0 
Iб ^X*экв


yoki
I_n0 
I_б



^Z*экв ^;

S
Bu yerda
I_б  ^б

X_ekv - qisqa tutashuv nuqtasidan manbagacha bo`lgan ekvivalent qarshilik; U<sub>ur</sub>- qisqa tutashuv sodir bo`lgan nuqtadagi o`rtacha kuchlanish.
Agar manba kuchlanishi o`zgarmas bo`lsa,
I_no = I_n = I_k
Hisoblash nomli birliklarda olib borilganda qisqa tutashuv toki quyidagicha aniqlanadi.

I_n0 
^U ур


(1.7)

yoki


I_n0 


^U ур
(1.8)

Bu yerda

^Zэкв ^


- ekvivalent to`la qarshilik

Qisqa tutashuv tokining mikdoriga qarab elektr apparatlari, izolyatorlar, shina va kabellar tanlanadi, elektr uskunalarining rele himoyasi o`rnatiladi.

1. 
   misol: Cheksiz quvvatli sistemadan ta‟minlanayotgan iste‟molchilar uchun K₁, K₂, K₃ nuqtalardagi qisqa tutashuv toklarini hisoblang.
   

Boshlang`ich ma‟lumotlari quyidagi rasmda keltirilgan.

1. 
   b)
   

1.3-rasm. Tarmoqning prinsipial (a) va almashtiruv sxemasi (b)
Yechish: 1) Hisobni nisbiy birlikda olib boramiz. Bazis quvvatni qabul qilamiz:
S_б  100 мВА^.

2. 
   Bazisli nisbiy qarshilikni hisoblaymiz:
   
   1. 
      EUL qarshiligi
      

х  х  S
1
баз
/ U ²
ном
 0,4  20  100 / 115²  0,06

2. 
   transformator qarshiligi:
   

х
U % S
 ^К  ^б


_ 10,5 _ 100 _{ 0,42}

² 100 S
н
100 25

v) podstansiyadan RP gacha bo`lgan kabel liniyasi qarshiligi:

х  Х
3
S

б
₀ 𝑙 _{U 2}
H
 0,08  0,5( ¹⁰⁰ )  0,04
10.5²

S

0

3

2
r  r 𝑙 ^б
U
H
 0,26  0,5( ¹⁰⁰ )  0,12
10.5²

g) TP gacha bo`lgan kabel liniyasini qarshiligi

х  Х
4
S

б
₀ 𝑙 _{U 2}
H
 0,08 1,6  ¹⁰⁰  0,12
10.5²

S

0

4

2
r  r 𝑙 ^б

U

H
 0,711,6  ¹⁰⁰  1,03
10.5²

2. 
   K₁ nuqtasida k.t. toki va quvvati
   

K 1
bu yerda
I  I_б / Х_{ 1}  5,6 / 0,48  11,67КА

1

2
Х_{ 1}  х  х  0,06  0,42  0,48

S
_{I } баз б
 ¹⁰⁰  5.6 КА 1.7  10.5²

у
i  К
У 1
2I  1.8
K 1