Fan: ma’lumotlar tuzilmasi va algoritmlar mustaqil ish mavzu: Yarim statik ma’lumotlar tuzilmalari

1.2.3 Ma’lumotlarning nochiziqiy tuzilmasi. 
Ma’lumotlari AATda qayta ishlanadigan obyektlar o’rtasidagi munosabatlar 
ko’pincha nochiziqiy xarakterga ega bo’ladi. Bular mantiqiy shartlar bilan 
aniqlanadigan munosabatlar, «birning ko’pga» tipidagi munosabatlar yoki 
«ko’pning ko’pga» tipidagi munosabatlar bo’lishi mumkin. 
«Birning ko’pga» tipidagi munosabatlar ierarik xarakterga ega va 
daraxtsimon tuzilma bilan aks ettiriladi. Masalan, oliy o’quv yurti o’quv 
bo’linmalarining tuzilmasi, shuningdek kutubxonalarda qabul qilingan Universal 
o’nlik tasniflash (UO’T) ierarxiya ko’rinishida berilishi mumkin. Kitob 
mundarijasi daraxtsimon tuzilma ko’rinishida taqdim etilishi mumkin. 
Daraxtsimon tuzilma algebraik ifodalarni echish algoritmlarini qurish uchun, 
ma’lumotlardan erkin foydalanishni tezlashtiradigan ma’lumotnomalarni yaratish 
32 
uchun, saralash va izlash uchun qo’llaniladi. 

«Ko’pning ko’pga» mungosabatlari ancha universal xarakterga ega va 

graflar tuzilmasi bilan aks ettiriladi. «Ko’pning ko’pga» munosabatlariga misol 
keltirib o’tamiz. Har bir oliy o’quv yurti o’z bitiruvchilarini turli korxonalarga 
taqsimlaydi. Bir vaqtning o’zida har bir korxona turli oliy o’quv yurtlaridan 
mutaxassislarni oladi. Buning natijasida tuzilgan sxema (5.1-chizma) ko’pchilik 
oliy o’quv yurtlarining ko’pchilik korxonalar bilan aloqasini aks ettiradi. 
Umumiy ko’rinishdagi graf bir qator cho’qqi (bo’g’im)lar va cho’qqilar 
juftligini bog’lovchi qirralardan iborat. Agar «qirra» va «cho’qqi» tushunchalariga 
ma’lum bir ma’noviy mazmun kiritilsa, graflarni ma’lumotlarni taqdim etish 
uchun ishlatish mumkin. SHunday qilib, grafning cho’qqilariga ma’lum bir 
obyektlarni qarshi qo’yish mumkin, bunda qirralar obyektlar o’rtasidagi 
munosabatlarga mos keladi. 
Ma’lumotlar bazalarining tuzilmasi bo’yicha adabiyotlarda yo’naltirilgan 
graf ko’rinishiga ega ma’lumotlar modeli tarmoq deb ataladi. Ixtiyoriy cho’qqilar 
juftligida bittadan ko’p bo’lmagan qirraga ega bo’lgan yo’naltirilgan graf 
ko’rinishida ifodalanadigan tarmoq oddiy tarmoq hisoblanadi. Parallelb 
qirralarga ega yo’naltirilgan graf ko’rinishida ifodalanadigan tarmoq murakkab