Fan klassifikatsiyasini tuzish. Fan

Platon maktabiga kiruvchi allomalarning ro’yxatini tuzish.
Platon falsafasining asosiy mohiyati — «gʻoya» («eydos»)lar haqidagi taʼlimotida bayon etilgan. Uning fikricha, gʻoya haqiqiy borliq, biz biladigan va yashaydigan dunyo uning soyasidir. Haqiqiy oʻzgarish va taraqqiyot gʻoyalar dunyosiga xos, soyalar dunyosidagi hara-kat esa uning inʼikosidir. Gʻoyalar du-nyosining qonuniyatlarini hamma ham bila olmaydi. Ularni biladigan zotlar juda kam uchraydi, bu zotlar ulkan akl egalari boʻladi. Aksariyat kishilar soyalar dunyosi bilan kifoyalanadi. Platon gʻoyalar dunyosini narsalar dunyosidan ustun qoʻyadi, chunki gʻoyalar dunyosi ideal narsalardir. Inson gʻoyalar dunyosi bilan soyalar dunyosi oʻrtasidagi zotdir. Uning ruhi gʻoyalar dunyosiga, jismo-niy tanasi soyalar dunyosiga mansubdir. Shuning uchun ruh va tana birligidan iborat odam 2 olamga tegishlidir. Ruh insonning haqiqiy qismidir. Biz hayot deb ataydigak narsa ruh jismoniy ta-nada yashaydigan vaqtdir. Platonning bilish nazariyasi uning gʻoyalar haqidagi na-zariyasiga asoslanadi. Bilish — anam-nesis, yaʼni jonning eydoslar haqidagi xotirasi. Eydosga boʻlgan muhabbat (eros) maʼnaviy yuksalishga undaydigan sababdir.
Platon pedagog va tarbiya nazariyotchisi sifatida xam mashhur. Fu-karolarni tar-biyalash davlatning asosiy vazifalaridan deb hisobladi. Uning fikricha, bolalar qayotining birinchi kunidanoq maxsus muassasalarda tarbiyalanishi kerak: 3—7 yoshda oʻyinlar maktablaridagi uylar yoki bogʻchada taʼlim olishi; 7—17 yoshda maktabda yozuv, oʻqish, musiqani oʻrganishi; 17—20 yoshda har-biygimnastik taʼlim olishi; 20— 30 yoshda kelajakda hukmdor uchun zarur boʻlgan falsafiy taʼlim olishi lozim.
Platon qarashlarida jamiyat, davlat toʻgʻrisidagi taʼlimot markaziy oʻrinlardan birini tashkil qiladi. U davlat fuqarolarini 3 tabaqaga boʻlgan: 1-tabaqa — davlatni boshqarib turadigan donishmand hukmdorlar; 2-tabaqa — davlatni dushmandan himoya qiladigan harbiylar; 3-tabaqa — davlatni va yuqoridagi 2 ta-baqani moddiy jihatdan taʼminlab turadigan deqqonlar va hunarmandlar. Platon davlat boshqaruv shaklini oliy hokimiyat tanho amalga oshiriladigan monarxiyata, tor doiradagi cheklangan shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan aristokrashiyaga, butun xalq hokimiyatni boshqaradigan demokratiyaga ajratadi. Platon 4 asosiy fazilatni farq kiladi: donishmandlik, mardlik, akl bilan ish qilish va eng asosiysi — boshka fazilatlar oʻrnini toʻldiradigan va qoʻshilib ketadigan fazilat — adolat. P. ning ideal davlat toʻgʻrisidagi orzulari asosida adolat gʻoyasi yotadi. Uningcha, jamiyat barcha aʼzolarining odil jamiyatdagi qonunlarga boʻysunishi ijtimoiy ta-raqqiyotning asosiy garovidir. Qayerdaki qonunlar hokim ustidan hukmron boʻlsa, hokimlar esa qonunga qul boʻlsa, oʻsha davlat gullab yashnaydi. Agar davlat qonunlar ustidan yaroqsiz hokimiyatni oʻrnatib qoʻyadigan boʻlsa, u holda qonun hech qanday foyda bermaydi, aksincha, davlat uchun juda katta zarar keltiradi, deb taʼkidlaydi. Uning fikricha, iqtisodiyot polis (davlat)ning gullab yash-nashi yoki tanazzuli omili hisoblanadi. I. ch. siyosatni emas, siyosat i. ch. ni bo-shqarishi kerak. Jamiyatni barqaror holatdan chiqaradigan har qanday oʻzgarishlarga yoʻl qoʻyilmasligi zarur.
Platonning estetik qarashlarida borliq, hayot «abadiy gʻoya»larning taqlidi, nusxasi; sanʼat esa borliq, hayotning taqlidi, yaʼni taklidga taqlid, degan xulosaga asoslangan. U xudolarga boʻlgan eʼtiqodni qoʻllab-quvvatlagan, xudosizlarni qrralagan, davlatni boshqaruvchilar xudojoʻy boʻlishlari kerak, deb hisoblagan.
Falsafa tarixida Platon taʼlimoti turlicha qabul qilingan. Unga «ilohiy ustoz» (antik davr), xristian dunyoqarashining muboshiri (bobosi), sof sevgi faylasufi va siyosiy xayolparast (Uygʻonish davri) sifatida qaralgan. Platondan 30 ga yaqin katta va kichik asar qamda xatlari saqlanib qolgan. Asarlari dialog shaklida yozilgan. Ulardan muhimlari: «Apologiya» (Sokratni qimoya qilish), «Kriton» (qonunni hurmag qilish haqida), «Laxet» (mardlik haqida), «Xarmid» (aql bilan ish qilish haqida), «Menon» (notiqlik sanʼati mohiyati haqida), «Bazm» (eros haqida), «Fedr» (eydoslar haqidagi taʼlimot), «Fedon» (adolat haqida), «Davlat» (adolat haqida), «Teetet» (bilim haqida), «Timey» (kosmologiya), «Qonunlar», «Siyosatdon», «Fileb» va b. P. ning asarlari asrlar davomida Gʻarbda, Sharqda maʼlum va mashhur boʻlgan, koʻp tillarga tarjima qilingan, ularga sharxdar yozilgan. «Davlat» asariga Ibn Rushd, «Qonunlar»ga Forobiy sharhi eʼtiborga loyiq. Forobiyning sharhi «Talxi-su navomisi Aflotun» («Aflotun qonunlari mohiyati») deb ataladi. Bu asar 1993-y. «Fozil odamlar shaxri» kitobida nashr etilgan. 2002-y. Aflo-tunning «Qonunlar» asari Toshkentda uzbek tilida nashr etildi. Yozuvchi Omon Muxtorning «Aflotun» romani chop qilindi 

“Qadimgi Xitoyda fan” mavzusida ilmiy referat tayyorlash.

Xitoy tsivilizatsiyasi har doim juda sirli va o'rganish uchun qiziqarli. Va bu ko'p jihatdan xitoyliklarning fan va texnologiyadagi ko'plab kashfiyotlari bilan bog'liq. Shubhasiz, qadimgi Xitoyning butun jahon sivilizatsiyasi tarixiga qo'shgan ulkan va bebaho hissasi. “Xitoylarning kashfiyotlari fanning biron bir sohasi, masalan, astronomiya sohasida emas, balki boshqa koʻplab sohalarda ham qilingan. Xitoyliklarning ilmiy bilimlari matematika, fizika, qurilish, gidrotexnika va tibbiyotda yuksak cho‘qqilarni zabt etdi. Kompas, porox, seysmograf, mexanik soat va ipak to‘qish texnikasining kashfiyoti ham dono va sirli xitoyliklarga tegishli”. Shunday qilib, ushbu ishning dolzarbligi haqida gapirish mantiqan to'g'ri, chunki zamonaviy odamlar Qadimgi Xitoyning kashfiyotlaridan bugungi kungacha qoyil qolishadi va ulardan foydalanishadi. Ushbu ishning ob'ekti - Xitoy fanining tarixi va rivojlanishi. Mavzu - Qadimgi Xitoyning bilim va texnologiyasi. Ushbu ishning maqsadi qadimgi Xitoyning bilim va texnologiyasini o'rganishdir. Ushbu maqsadga erishish uchun ishda quyidagi vazifalarni hal qilish kerak: Qadimgi Xitoyda ilmiy bilimlarning rivojlanish xususiyatlarini aniqlash; Vu-xsing (besh element) nazariyasi va Yin-Yang nazariyasining Xitoyda ilm-fan rivojiga ta'sirini ko'rib chiqing; Qadimgi Xitoyda texnologiyaning rivojlanishini o'rganish. Muammoni ishlab chiqish darajasiga kelsak, yaratilishga katta hissa qo'shadi nazariy asoslar asosan Xitoy madaniyati va tarixini o'rganish bilan shug'ullanadigan madaniyatshunoslik va tarix olimlari tomonidan yaratilgan. Tadqiqot jarayonida Vasilev L.S., Kravtsova M.E., Malyavin V.V., Jharne J. Qadimgi Xitoyda ilmiy bilimlarning rivojlanish xususiyatlari Butun qadimiy Xitoy madaniyati evropalik uchun juda g'ayrioddiy va qiziqarli ko'rinadi. Xitoyning ulkan sur'atlarda rivojlanayotgan ilmiy tafakkuri ham shubhasiz qiziqish uyg'otadi. Agar ilmga qarasangiz qadimgi Misr yoki Mesopotamiyada ham Xitoydagi kabi ko'plab kashfiyotlar va rivojlanayotgan ilmiy bilimlar bo'lgan, ammo ular yagona tizimga birlashtirilmagan, Xitoy fani esa to'liq ma'noda fan sifatida qaralishi mumkin. Qadimgi Xitoy bilimlari allaqachon aniq tuzilgan bilim tizimi bo'lib, yagona metodologiyaga bo'ysunadi. Qadimgi Xitoy fanining tuzilishini Yevropa o‘rta asrlaridagi fanning tuzilishi bilan solishtirish qiziq. Qadimgi davrda bo'lgani kabi, o'rta asrlarda ham ettitasi bor edi ilmiy fanlar, masalan: gumanitar "trivium": grammatika, dialektika va ritorika, shuningdek, matematik "quadrivium": geometriya, musiqa, astronomiya va arifmetika,. Qadimgi Xitoy fanlari o'z navbatida sifat va miqdorga bo'lingan. Sifat fanlari - bu tibbiyot, alkimyo, munajjimlik, geomansiya, qabrlar va turar-joylarning qulay joylashuvi o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadigan, landshaft xususiyatlarini hisobga olgan holda, shuningdek, fizika, qadimgi tabiat falsafasiga o'xshash va sehrli sxemalardan foydalangan holda, shuningdek. tabiiy hodisalarni tahlil qilish uchun mikro va makrokosmosning mos kelishi g'oyasi. Miqdoriy fanlarga esa algebraik xususiyatga ega boʻlgan matematika, antik davrda boʻlgani kabi geometrik boʻlgan, matematik garmonika esa Pifagor tipidagi fan boʻlib, musiqa usullarini yaratishning sonli qonuniyatlarini oʻrganadi va astronomik hodisalarni boʻysundiruvchi matematik astronomiya kiradi. ma'lum raqamli qoidalar. Ushbu fanlarning barchasini birlashtirgan bog'lovchi bo'g'in Xitoy madaniyati uchun juda g'ayrioddiy intizom - bu ma'noda Aristotel mantiqini almashtirgan numerologiya edi. Qadimgi Xitoy tsivilizatsiyasining muhim xususiyati o'ziga xos ta'lim va savodxonlikka sig'inishdir. Ya’ni, aqlli va iste’dodli insonlar rag‘batlantirilib, yuksak qadrlanardi. Hokimiyat ilmiy bilimlarning rivojlanishini qattiq qo'llab-quvvatladi. Va bu, shubhasiz, ko'plab kashfiyotlar va ixtirolarga hissa qo'shdi. Ammo shuni aytish kerakki, Qadimgi Xitoy fanining amaliy tabiati uning fan sifatida rivojlanishini belgilab berdi Qadimgi Gretsiya texnologiyaga qarshi. Umuman olganda, qadimgi Xitoyning kashfiyotlari, yutuqlari va ilmiy bilimlari G'arbning ilmiy bilimlari va texnologiyasidan ancha oldinda edi. Bunday muvaffaqiyatning kaliti, ko'plab olimlarning fikriga ko'ra, tabiatga alohida qarash edi. Sharq ilmiy tafakkuri tabiat va inson faoliyatining uyg'un sintezini qidirdi, bu esa atrofdagi olam va butun tabiatni yuksak axloqiy idrok etishda ifodalangan. “Madaniyat butun Xitoy madaniyatining asosiy g'oyasidir, shuning uchun qadimgi Xitoy jamiyati aql va tanani o'stirishga alohida ahamiyat bergan. Lekin shuni ham e'tibordan chetda qoldirmaslik kerakki, komillikning o'zi, ayni paytda, chuqurlikka asoslanadi ilmiy tamoyillar. Qadimgi Xitoy tsivilizatsiyasining bunchalik ajoyib bo'lishining asosiy sababi aynan mana shudir.” Xudolarga ishonmagan va madaniyat bilan shug'ullanmaganlar uchun koinot sirlarini bilishga ruxsat berilmagan. Xuddi shunday davlat sirlariga erishib bo'lmaydigan oddiy odamlar, va koinot bilan bog'liq sirlar oshkor etilmagan oddiy odamlar. Olamni o'rganish uchun olimlar o'zlarining fikrlash tarzini o'zgartirishlari kerak. Bundan tashqari, qadimgi Xitoy olimlari yuqori xinxing (ong va yurak tabiati) - axloq va axloqqa ega bo'lishlari kerak edi. Xinxingning yuqori darajasi olimlarning oldingi avlodlarning texnologiyalarini tushunish, turli darajadagi moddalardagi o'zgarishlarni ko'rish qobiliyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Boshqacha aytganda, koinot sirlari faqat qalbi olijanob bo'lganlargagina ochiladi. Agar olimning xinxing darajasi yuqori bo‘lmasa, u ajdodlardan qolgan texnologiyani idrok eta olmaydi, uni asrab-avaylash va yetkaza olmaydi. Qimmatbaho qadimiy Xitoy texnologiyalarining yo'qolishining sababi shu. Shunday qilib, yuqoridagilarni umumlashtirib, shuni ta'kidlash kerakki, Xitoyda ajoyib qobiliyatga ega bo'lgan ajoyib olimlarning ko'plab avlodlari yashagan. Olimlar oʻrgangan fanlar qatoriga tizimli nazariyalar va amaliyotlar ham kirdi, biroq ularni birovga oʻtkazish man etildi, chunki olimlarning axloqiga maʼlum talablar qoʻyilgan edi. Ular axloqiy va axloqiy darajalarini oshirishlari kerak edi. Vu-ssing (besh element) nazariyasi, In-Yang nazariyasining Xitoy fanining rivojlanishiga ta'siri. Bizning zamonamizda zamonaviy ilm-fan nuqtai nazaridan qadimgi Xitoy fanining yutuqlari va yuksakliklarini amalga oshirish juda qiyin. O'tgan asrda ham moddalarning asosiy tarkibi haqida turli xil fikrlarga ega bo'lgan ilmiy maktablar mavjud edi. Ularning g'oyalari va nazariyalarida moddalar va moddalarning turli darajadagi o'zgarishlari aks etgan. Qadimgi xitoy olimlari hech qanday apparat va jihozlarsiz atomda elektronlar, neytronlar va protonlar mavjudligini, barcha moddalar kelib chiqishi va shaklidan qat’iy nazar atomlardan tashkil topganligini aniqlaganliklari bizga aql bovar qilmaydigan tuyuladi.
“Qadimgi Hindistonda fanning rivojlanishi” mavzusida