Fan: Fizika O’qituvchi: K. Raximov

Nisbiy uzayishning nisbatan katta qiymatlarida va, ayniqsa, noelastik deformatsiya vujudga kelganida chiziqli boglanishdan chetlanishi kuzatiladi. Rasmda polipropilen sterjenning temperaturasi 245 K ga teng boʻlgan holati uchun Mexanik kuchlanish bilan nisbiy uzayish orasidagi bogʻlanish grafigi keltirilgan. Bu bogʻlanishni uch qismga boʻlish mumkin: 0 dan a gacha boʻlgan qismda chiziqli bogʻlanish toʻla bajariladi, bunda nisbiy uzayish bir necha foizdan oshmaydi, a dan ʼ gacha oraliqda chiziqli bogʻlanishdan chetlashish kuzatiladi, ammo bunda ham yuqori elastik deformatsiya sodir boʻlib, nisbiy uzayish bir necha yuz foizga yetib boradi. Bogʻlanishning dan keyingi qismida esa sterjen uziladi. Kuzatilayotgan jismdagi Mexanik kuchlanish faqat shu jismga boshqa jismlarning bevosita taʼsiri natijasidagina emas, balki traning oʻzgarishi, elektr yoki magnit maydoni taʼsiri, jismning bir fazadan ikkinchi fazaga utishi va boshqa tufayli vujudga kelishi mumkin.

Nisbiy uzayishning nisbatan katta qiymatlarida va, ayniqsa, noelastik deformatsiya vujudga kelganida chiziqli boglanishdan chetlanishi kuzatiladi. Rasmda polipropilen sterjenning temperaturasi 245 K ga teng boʻlgan holati uchun Mexanik kuchlanish bilan nisbiy uzayish orasidagi bogʻlanish grafigi keltirilgan. Bu bogʻlanishni uch qismga boʻlish mumkin: 0 dan a gacha boʻlgan qismda chiziqli bogʻlanish toʻla bajariladi, bunda nisbiy uzayish bir necha foizdan oshmaydi, a dan ʼ gacha oraliqda chiziqli bogʻlanishdan chetlashish kuzatiladi, ammo bunda ham yuqori elastik deformatsiya sodir boʻlib, nisbiy uzayish bir necha yuz foizga yetib boradi. Bogʻlanishning dan keyingi qismida esa sterjen uziladi. Kuzatilayotgan jismdagi Mexanik kuchlanish faqat shu jismga boshqa jismlarning bevosita taʼsiri natijasidagina emas, balki traning oʻzgarishi, elektr yoki magnit maydoni taʼsiri, jismning bir fazadan ikkinchi fazaga utishi va boshqa tufayli vujudga kelishi mumkin.

Guk qonuni — qattiq jismning elastik deformatsiyasi bilan shu jismga qoʻyilgan mexanik kuchlanish orasidagi chiziqli munosabatni ifodalaydigan qonun. Robert Guk kashf qilgan (1660). Kuchlanish taʼsirida jism choʻzilishi yoki siqilishi mumkin. Masalan, uzunligi va koʻndalang kesim yuzasi S boʻlgan sterjen boʻylama Gʻ kuch bilan choʻzilsa, uning uzayishi Al=Fl/ES boʻladi, bunda: D — mutlaq (absolyut) choʻzilish (qisqarish), Ye — elastiklik moduli (Yung moduli). Nisbiy choʻzilish uchun o"=£e, bunda o — normal kuchlanish, ye — nisbiy choʻzilish. Siljish uchun x=Su, bunda: u — siljish burchagi, x — urinma kuchlanish, G — siljishdagi elastiklik moduli, koʻpchilik materiallar uchun G=0,4E. Masalan, poʻlat uchun £=2–106 kg-k/sm2, choʻyan yoki mis uchun £’=1–106 kg-k/sm2 va h.k.