Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi. Reja

1. Apologetika. II va III asrda xristianlik tarixida apologetika yoki apologetlar davri vujudga keladi. Apologetika so`zining lug`aviy ma’nosi himoya qiluvchi demakdir, ya’ni xristian dini aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. Apologetlar davlatning xristianlikka nisbatan bo`lgan dushmanligini bartaraf qilishga intilganlar. Ular o`z adabiy asarlarida xristianlik ta’limotini asrashga, Rim saltanati hokimlariga xristianlikni ta’qib qilishni oqlab bo`lmasligini ko`rsatishga intilganlar. Shu tufayli o`z asarlarida yo dialog yoki apologiyaning tan olingan mumtoz shaklidan foydalanganlar. Ularning asarlarida inkor qilish va tasdiqlash kabi ikki an’ana ko`zga tashlanadi. Apologetlar avvalo mushriklar tomonidan xristianlikni ayblovchi ateizm, kannibalizm, dabdababozlik, xudoga qarshi hatti-harakatlar kabi ayblarni inkor qilganlar. Ular xristianlikning pokligini tasdiqlab, qo`pollik, osiylik yahudiy diniga, mushriklar diniga xos deb hisoblaganlar.
Apologetlar asarlarida mushriklik dinlari rahbarlarini xristianlikning mohiyatiga aql mezoni bilan yondashishga chaqiriladi. Xristian dinini mantiqiy asoslashga intilish, uni tushunarli talqin qilish va oqibatda unga qonuniylik maqomini berish maqsadi ko`zda tutiladi. Ularning ta’kidlashlaricha, xristianlikka qarshi qo`yilgan ayblovlar hech qanday dalillarga asoslanmagan. Bu narsani ular xristianlik davlatida fuqarolik maqomini olish uchun asosiy dalil bo`la oladi, deb hisoblaganlar.
Apologetlar ilohiyotchilarga nisbatan ko`proq faylasuflar edi. Ularning ta’kidlashicha, xristianlik bu eng qadimgi din va falsafadir. Masalan, Injilda Troyan haqida bashorat qilingan, yunon falsafasida mavjud bo`lgan haqiqat masalasi esa, xristianlik va yahudiylik dinidan o`zlashtirilgan. Apologetlarning uqtirishicha, xristianlik eng oliy falsafadir. Buning isboti esa Tavrotda bashorat qilingan. Isoning zohidona hayoti, uning bashoratlari bunga dalil bo`la oladi. Taxminan 140-yilda afinalik xristian faylasufi Aristid imperator Antoniy Piyga himoya maktubini yuboradi. Unda ko`rsatilishicha, xristian ibodati xaldeylar, misrliklar, yahudiylar ibodatidan farq qiladi. Xristiancha ibodat shakli ulardan ustundir.