Фалсафий антропология -инсон ҳакидаги таълимот

Инсоннинг кўп ўлчовлилиги
экстравертив
интровертив

• Экстравертив ёндашув инсонга назар ташлаш,
• унинг
• моҳиятини таҳлили қилиш гўёки «сиртдан»
• амалга ошириладики, бунинг натижасида диққат
• марказидан унинг ижтимоий ва табиий
• моҳияти ўрин олади; тегишли мўлжалларга
• мувофиқ инсоннинг Худо, космос,
• универсум ва шу кабилар билан
• алоқаси таҳлил қилинади.

ШАРҚ ФАЛСАФАСИДА ИНСОН

• «Идеал муносабатлар қонуни»га одамлар ўртасида, оила, жамият,
• давлатда риоя қилиш инсон ҳаётининг муҳим маъноси ҳисобланади;

• Бошқача айтганда, инсон ўз шахсий ҳаётини доим жамият равнақи,
• камолоти билан ўлчаши лозим, хусусан, у кейинчалик оила ва
• давлатни такомиллаштиришга ҳаракат қилиш учун ўзини
• камол топтириши лозим.

• Қадимги Шарқ, хусусан Хитой фалсафий тизимлари асосан социо-
• центрик концепциялардан иборат бўлиб, уларда инсон,
• одатда, жамият, социум билан узвий боғлиқ деб қаралади.

• Шу маънода машҳур қадимги хитой файласуфи Конфуций
• (мил. ав. 551-479 йиллар)нинг фикрлари диққатга сазовор бўлиб, у шундай деб
• сабоқ беради: «қилмишларнинг асослари ва тамойилларини ўргансанг, яхшилик
• ва ёмонлик ҳақидаги фикрларинг (ахлоқий билимлар) баркамолликнинг энг
• Сўнгги даражасига етади. Ниятлар соф ва холис бўлса, қалб ростгўй ва самимий бўлади.
• қалб ростгўй ва самимий бўлса, инсон тўғрийўлга киради, камол топади. Инсон тўғри
• йўлга кирса ва камол топса, оилада тартиб ўрнатилади.Оилада тартиб ҳукм сурса, халқларни
• бошқариш осонлашади. Халқларни бошқариш осонлашса, бутун дунё тинч-тотув яшайди»

• Қадимги ҳинд фалса
• фаси дунёнинг ички дунёсини
• биринчи ўринга қўйиш, яъни
• антропоцентризм
• хосдир.

• Масалан, буддизмда нирванага
• эришиш инсон
• барча ниятларининг пировард
• мақсади деб эълон қилинади.
• Нирвана жоннинг шундай бир
• ҳолатики, бунда ҳар
• қандай майллар йўқолади ва
• ички уйғунлик юзага келади,
• мутлақо эркинлик ва ташқи дунё-
• га қарам эмаслик туйғуси
• пайдо бўлади.

Қадимги ҳиндларнинг бошқа бир
диний-фалсафий
таълимоти – жайнизм нуқтаи
назаридан
инсон ўзининг маънавий моҳияти
билан
моддий моҳиятни назорат қилиш
ва бошқаришга эришиш учун
узоқ ва оғир йўл – жоннинг
эркинлашуви йўлини
босиб ўтиши лозим.