Фалсафанинг предмети, мазмун ва моҳияти, жамиятдаги роли

Arastu - (eramizdan oldingi 384-322 yillar)

buyuk yunon faylsufi.

• Qadimiy yunon faylasufi Aristotel (mil.avv.384-322)
• tabiat va materiyani bilish manbai, deb hisoblaydi.

• Bilishda sezgi va tafakkurning o‘rniga alohida e’tibor berdi.
• Uning fikricha, sezgilar yordamida inson ayrim narsalarni his etsa,
• tafakkur orqali uning umumiy tomonlarini idrok etadi.

• Aristotel mantiqni yangi bilimlarni hosil qilish usuli deb bildi va “mantiq” faniga
• asos soldi.

• Aristotelning shogirdlari uning mantiqqa oid asarlarini jamlab, unga “Organon”
• deb nom berganlar.“Organon” yunonchi so‘z, bilish quroli (asbobi) ma’nosini
• ifodalaydi.

• Galileo Galiley (1564-1642)

• Galiley tomonidan ilmiy tadqiqot uslubi ilgari surildi

• Kuzatish

• Gipotezani amalda ro‘yobga chiqarishni xisoblash;

• Gipotezani ilgari surish

• Gipotezani tajriba orqali amalda tekshirish.

• Forobiy gnoseologiyasi

• Tabiat insondan tashqarida va
• unga bog`liq bo`lmagan holda mavjud

• Seziladigan narsalar
• sezgilardan oldin paydo bo‘lganidek,
• bilish mumkin bo‘lgan
• narsalar ham bilishdan
• oldin paydo bo‘lgan

• Inson bilimlarni tashqi dunyodagi
• hodisalarni bilish jarayonida o‘zlashtiradi.
• Bu jarayon sezish, idrok etish,
• xotira, tasavvur qilish va
• eng muhimi – mantiqiy mulohaza
• yuritish, tafakkur kabi
• usullarni qamrab oladi

• Bilish – bu bilishdan bilimga, sababni bilishdan oqibatni bilishga, hodisani bilishdan mohiyatni bilishga eltuvchi yo‘l

• Inson paydo bo‘lganidan so‘ng, avvalo
• «oziqlantiruvchi kuch» paydo bo‘ladi,
• uning yordamida oziqlanish
• jarayoni yuz beradi. So‘ngra sezgi organlari
• paydo bo‘ladi, ular insonga sezish,
• tasavvur qilish qobiliyat va xotirani
• beradi. Shundan keyingina inson
• «orzu kuchi» yordamida bilim
• va hunarlarni o‘zlashtiradi,
• foydali narsalarni foydasiz
• narsalardan farqlaydi,
• o‘z xulq-atvorini tartibga soladi.

• Abu Rayhon Beruniy

• Tabiat va uning ob’ektiv qonunlari
• mavjudligiga shubha qilmagan.
• Tabiat muttasil o‘zgarish
• va rivojlanishda bo‘ladi,
• materiya narsalar shaklini
• o‘zi yaratadi va o‘zgartiradi,
• jon (tafakkur, ma’naviy
• hodisalar) tananing
• muhim xossasidir, deb hisoblaydi.

• Tajriba, eksperiment borliqni
• bilish usullaridan biri

• Tajribada olingan bilim
• ayrim me’yorlarga muvofiq
• ishonchli bilimdir

• Kuzatuvchi kuzatilayotgan hodisani
• u yuz berayotgan joyda idrok etadi.
• Binobarin, kuzatish u yoki bu
• hodisani uning muayyan ko‘rinishida
• qayd etadi. Kuzatishlarning
• eski ma’lumotlari ob’ektning
• haqiqiy ko‘rsatkichini ancha buzib
• ifodalashi mumkin.

• Beruniy Sharqda astronomiya
• kuzatish asboblarini yaratish
• texnikasining vujudga kelishi
• va rivojlanishi tarixida
• yetakchi o‘rinlardan
• birini egallaydi

• Asarlari:
• “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”,
• “Hindiston”, “Mineralogiya”

• FRЕNSIS BEKON

• Frensis Bekonning asosiy falsafiy g‘oyasi (empirizm)ning mazmuni – bilishning asosi yolg‘iz tajriba;
• insoniyat (alohida shaxs) qanchalik ko‘proq tajriba (nazariy hamda amaliy) to‘plasa, shunchalik haqiqiy bilimga yaqinlashadi;
• Bekonning fikricha haqiqiy bilim shaxsiy maqsad bo‘la olmaydi;
• bilim va tajribaning asosiy maqsadi – insonga uning faoliyatida amaliy natijalarga erishish uchun yordam berish, yangi kashfiyotlar, iqtisodiyotning rivojlanishi va insonning tabiat ustidan hukmronlik qilishga ko‘maklashish. Shunga ko‘ra Bekon tomonidan aforizm ilgari surildiki, uning barcha falsafiy qarashlarini qisqagina ifodalab berdi: «Bilim bu – kuch».