Falsafaning asosiy yo`nalishlari, fanlar tizimidagi o`rni va vazifalari Reja



Download 1,93 Mb.
bet40/122
Sana17.07.2021
Hajmi1,93 Mb.
#121594
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   122
Bog'liq
Falsafaning asosiy yo`nalishlari, fanlar tizimidagi o`rni va vaz

7-mavzu Тabiat falsafasi



Reja:

2. Natur filosofiyasi- Тabiat falsafasi.

3.Noosfera va beosfera ..

4. Yerdagi hayot va biosotsial evolyutsiya.



5. Тabiat va jamiyat ,tabiiy va suniy muhit ,ularning o`zaro alaqadorligi .
Тabiat va jamiyat haqidagi konkret fanlar borliqning o`z predmetlariga mos keluvchi muayyan xususiyatlarinigina o`rganadi. Borliqning umumiy xossalari haqida esa, falsafa fani tadqiqot olib boradi.

Тabiat ob’ektlarining to`zilishi haqida. Bizning tevarak-atrofimizni xilma-xil ko`rinishdagi, shakldagi turli-tuman moddiy ob’ektlar o`rab olgan. Ular turli xil xossalarga va xususiyatlarga egadir. Bir paytlar hamma jismlar materiyaning bo`linmas shakli atomlardan tashkil topgandir, degan tasavvur xukmron edi. Atomlarning murakkab to`zilganligi haqidagi farazlar bizning asrimizga kelib o`zil-kesil tasdiklandi.

Hozirgi zamon fanlarining xulosalariga ko`ra, atrofimizdagi har qanday jism molequlalardan tashkil topgan, molequlalar esa atomlardan to`zilgan. Atomlar murakkab to`zilgan yadro va elektron kobiklardan iborat. Atomning elektron kavatlari bir-biridan va atom yadrosidan muayyan o`zoklikda joylashgan bo`ladi. Eng sodda atom xisoblanuvchi vodorod atomining yadrosi bitta protondan, murakkabrok atomlarning yadrosi esa, proton va neytronlardan tashkil topadi, proton va neytronlar kvarklar va ularni tutashtirib turuvchi glyuonlar (glyuon-yopishtiruvchi degan ma’noni beradi) dan tashkil topgandir.

Proton va neytron nuklonlar (lot. nucleus — yadro, o`zak) xisoblanadi, nuklonlar va xiperon (yun. hiper-ustida, yuqoridan tashqari) lar, barionlar (yun. barys-og`ir) deyiladi. Bo`lar og`ir zarrachalar sifatida kuchli o`zaro ta’sirlar maydonida bo`lib, adronlar (yun. adros-kuchli) gruppasiga mansub.

Organiq va anorganiq moddalar molequla to`zilishi bilan bir-biridan farq qiladi. Jonli organizmlar organiq moddalardan tashkil topgan bo`ladi. Jonli organizmlarning targ`ibi asosida xujayralar va xujayra sistemalari yotadi. Yer shari atrofini kurshab turuvchi biosferani bir butun jonli sistema deb olish mumkin. Mikroorganizmlar, o`simlik dunyosi, xayvonot dunyosi va insonning o`zaro aloqadorliklari bu biosferaning mavjudligini ta’minlab turadi.

Yer shari va o`z atrofida haraqatlanuvchi Oy bilan birga yilda bir marta Јuyosh atrofini aylanib chiqadi. Bu sistema ham biosferaga o`z ta’sirini o`tkazadi. Yer yo`zida mintakalarning farq qilishi, fasllarning almashinuvi ana shu sistema harakati bilan bog`langandir. Јuyosh va uning atrofida haraqatlanuvchi sayyoralar, ularning yo`ldoshlari, asteroidlar, meteoritlar, kometalar va kichik planetalar birgalikda Јuyosh sistemasini tashkil etadi. Јuyoshdan eng o`zokda joylashgan planeta Pluton uning atrofini 247 yarim yilda bir marta tulik aylanib chiqadi, ya’ni Yer yili — 365,25 kunga teng bo`lsa, — Pluton yili 247ta Yer yiliga tengdir.

Јuyosh sistemasi millionlab yo`ldo`zlarni o`z ichiga oluvchi Galaktika (Somon yo`li) targ`ibiga kiradi. Uning diametri 94,6 mln. yoro`g`lik yiliga teng. Undan keyingi sistema galaktikalar to`pi bo`lib, uning diametri 1 megaparsekka teng, u 30 tagacha galaktikani o`z ichiga oladi (1 parsek (3,26 yo. y). Keyingi sistema – galaktikalarning maxalliy to`pi, unga 2 ta gipergalektika va 27 ta mitti galaktikalar kiradi. Majmuada 500 tagacha galaktika bo`ladi, uning diametri -5 megaparsek. Galaktikalar majmuasi galaktikalarning uta majmuasiga birlashadi, uning diametri 40 megaparsek bo`lib, o`zida 10 mingdan ziyod galaktikani birlashtiradi. Uta yirik majmualar koinotning boshqa strukturaviy birliklariga kiradi. Koinotning radiusi esa 15 — 20 mlrd. yo.y. tengdir.

Bu sistemalarni falsafiy jixatdan umumlashtirib, borliqning moddiy ko`rinishlarini turli xil struktura darajalariga ajratish mumkin.

Sifatiy jixatdan materiya ikki xil shaklda, ko`rinishda uchraydi: moddasimon va nomodda ko`rinishida. Materiyaning moddasimon ko`rinishdagi shakllari ikkiga, modda va antimoddaga ajraladi. Bo`lar bir-biri bilan chambarchas bog`langan bo`lib, ular tuknashganda keskin sifatiy o`zgarish ro`y beradi, ya’ni moddaning moddaviy ko`rinishi nomoddaviy ko`rinishga aylanadi. Materiyaning nomoddaviy ko`rinishi ham ikki xil shaklda uchraydi: maydon va nurlanish. Muayyan maydondagi nurlanishlar fizik vakuumda (fizik vakuum fizik jismlardan holi bo`lgan joy) moddiy zarrachalarning xosil bo`lishiga imkon beradi. Хullas, bo`lar ham bir-biri bilan chambarchas bog`langandir. Materiyaning biz yuqorida kayd etgan ko`rinishlaridan boshqacha ko`rinishdagi turlari ham bo`lishi mumkin. Ularning tabiati xali fanga ma’lum emas. Agar biz borliqning moddiy ko`rinishlarini to`zilishi jixatidan turkumlashtirsak, borliqning struktura darjalari haqidagi xulosa xosil bo`ladi.




Download 1,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish