|
Тarix falsafasi. Insonning ongli faoliyati ijtimoiy munosabatlar majmuida iborat. Bu munosabatlarning eng
umumiy qonuniyatlarini o`rganuvchi falsafiy bilimlar o`z tarixiga ega. Хakkoniy yoritilgan tarix milliy falsafani, mafko`rani shakllantirishdagi asosiy manba bo`lib xizmat qiladi. «Тarixni bilmay turib, mafko`raning falsafiy negizlarini anglab bo`lmaydi. Chunki mafko`raning falsafiy asoslari o`z davrida tarixiy haqiqat tufayli tug`ilgan... Тarix va falsafa mantiqiy ravishda bir-birini taqozo etadigan, kerak bo`lsa, tuldiradigan, taraqqiyot jarayonlari haqida yaxlit tasavvur beradigan, ok-qorani farqlashda asos bo`ladigan fanlardir»3. Afsuski, ko`pgina qo`llanmalarda u yoki bu faylasufning ta’limotiga aloxida e’tibor beriladi, u xaqda chuqur fikr yuritiladi. Ammo usha davr qanday edi, nima sababdan muayyan olim aynan shu G`oyani ilgari so`rgan, nega umrini biror-bir ta’limotni targ`ib etish bilan o`tkazgan, degan masalalarga kam e’tibor beriladi. Aslida, davr olim va faylasuf kamolotida muxim o`rin tutadi. Uning G`oyalari tug`ilishi uchun asos bo`ladi, bu G`oyalar qo`llanadigan ijtimoiy amaliyot bo`lib xisoblanadi.
Agar masala bu tarzda qo`yilmasa, falsafiy ta’limotning o`z davrini aks ettiradigan mohiyat-mazmuniga putur yetadi, ayniqsa usha davr muammolarini ijtimoiy makon va tarixiy zamondan ajratib tahlil qilish natijasida falsafaning milliylik ruxi, xususiyatlari xiralashadi.
Albatta, biz har bir falsafiy bilimlarning o`ziga xos muammolari va ularni xal qilishning nazariy-amaliy usul va vositalari borligini inkor etmaymiz. Lekin, falsafaning o`rni, ahamiyati va vazifasiga milliy mafko`rani shakllantirish nuqtai nazaridan yondashadigan bo`lsak, unga ta’sir qiladigan omillarni mushtarak-mujassam tarzda olib qarash zarurati paydo bo`ladi. Shuning uchun, bir tomondan, har bir falsafiy bilim yo`nalishlari tarixini millatning umumiy tarixi bilan birgalikda olib tahlil qilganda, yaxlit falsafiy dunyoqarash vujudga keladi. Ikkinchi tomondan, bu jarayonni millat extiyojlaridan kelib chiqadigan, istiqbol manfaatlariga mos bo`lgan milliy istiqlol G`oyasidan ajratish mumkin emas.
O`zbek milliy falsafasining genezisiga nazar tashlaydigan bo`lsak, bir-biri bilan bog`liq ikki omilni ko`ramiz: birinchisi, qadimgi zardushtiylikning muqaddas kitobi - Avesto va islom dinining bosh asosi — Јur’oni karim va xadisi sharifdagi insonparvarlik G`oyalari bo`lsa, ikkinchisi — dunyoviy bilimlardir. Hozirgi kunda har qanday ijtimoiy fan soxasining, shu jumladan falsafaning eng muxim vazifasi diniy va dunyoviy bilimlar o`rtasida mu’tadil munosabat bo`lishini ilmiy izohlash, uning qonuniyat va xususiyatlarini ochib berishdir. Buning uchun din va dunyoviy fanlarning o`zaro munosabatlarini umuminsoniy maqsad va manfaatlar doirasida uyg`unlashtirish imkoniyatlarini topish maqsadga muvofiq. Zero, huquq, axloq, siyosat, madaniyat falsafalarining G`oyaviy-nazariy yo`nalishlarini shu masalani xal qilishga qaratishni umuminsoniy sivilizatsiyaning o`zi taqozo qilmoqda.
ХХI asrga kelib, insoniyat G`oyat murakkab, olamshumul muammolar qarshisida to`rganligini anglay boshladi. Хususan, yadro urushi xavfi, keskinlashayotgan ekologik muammolar, xom-ashyo va energetika resurslari, Yer shari aholisining shiddat bilan usib borayotgani, ularni oziq-ovqat bilan ta’minlash, soKlikni saqlash, maorif va madaniyatni, fan-texnika va texnologiyani rivojlantirish muammolari yangicha tafakko`rni taqozo qilmoqda. Bu masalani milliy va umuminsoniy falsafiy G`oyalarni, nazariyalarni ishlab chiqmasdan xal qilish mumkin emasligi esa tobora aniq bo`lib bormoqda.
Falsafa ijtimoiy hayotda insonning mohiyati, yashashdan ko`zlagan maqsadi, oliy qadriyat ekani, ma’naviy omillari (ideallari), borliqdagi o`rni, munosabatlari sabablari, ruxiy va moddiy extiyojlarini kondirish usul va vositalari — barcha-barchasini kursatib beradi.
Jamiyat taraqqiyoti va falsafaning rivojlanishi dialektikasi ana shu xususiyatlarga asoslanib, o`ziga xos tarzda namoyon bo`ladi. Bir tomondan, jamiyatning o`zgarib borish tamoyili falsafiy G`oya, nazariya va ta’limotlar o`zgarishini taqozo qiladi. Ikkinchi tomondan, o`zgarayotgan falsafa jamiyat moddiy-ma’naviy hayot tarzini ilg`ab olib, uning istiqbollarini belgilash, mafko`rasini shakllantirishda nazariy, uslubiy asos bo`lib xizmat qiladi. Ayniqsa, mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga utayotgan bugungi kunda kishilar tafakkuri va ongida saqlanib qolayotgan eskicha fikrlash qoliplarini bartaraf etish, yangi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni rag`batlantirish, milliy o`zlikni anglash, istiqlol mafko`rasini shakllantirishda shoshilmay, behuda xis-xayajonlarga berilmasdan, aql-zakovat bilan ish to`tishda falsafaning o`rni va ahamiyati G`oyatda o`lkandir.
Falsafa har qanday murakkab ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy vaziyatda ham kishilarni yo`qsak G`oyaviylik, mustaxkam e`tiqod, kelajakka ishonch ruxida tarbiyalash bilan birga, ularga murosa va hamkorlik qilish, chigal muammolarni ham umummilliy, umuminsoniy manfaatlarni nazarda to`tgan holda madaniy va ma’rifiy xal etish imkoniyatlarini topishga yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
