Falsafafanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli ma’ruza rejasi

Plyuralizm 
( lot. ko‘plik, ko‘p xillik, ko‘p sonli)
dunyoning negizida ikkita ikkita
emas, balki undan ko‘proq mohiyat borligini tan oluvchi ta'limotdir
. Atamasini ham X.Volf

---

1712 yilda taklif qilgan. Bu ayni shu ta'limotda borliqning ko‘p sonli mustaqil va o‘zaro 
bog‘lanmaydigan asoslari borligi haqidagi g‘oya ham ilgari surilgan.
Leybnitsning monadalar haqidagi ta'limoti (monadologiya) plyuralizmning klassik 
ko‘rinishi hisoblanadi. Ushbu ta'limotga ko‘ra, dunyo son-sanoqsiz ruhiy substansiyalardan 
tashkil topadi. Plyuralistik yondashuvning bundan oldinroq ilgari surilgan ko‘rinishlari ham 
mavjud. Masalan, Empedokl yaratgan dunyoning to‘rt asosi haqidagi ta'limot plyuralistik 
ontologiyaning turlaridan biri sifatida amal qiladi.
Ba'zan plyuralizmga mustaqil ta'limot sifatida emas, balki dualizmning o‘zgargan 
ko‘rinishi sifatida qaraladi. Lekin plyuralistlar o‘z nazariyasining asosiy vazifasini dualistic 
munozaralarda yechimini topmagan ruh va tabiat o‘rtasidagi qarama-qarshilik masalasidan farq
qiladi, deb biladilar.
I.Kant Substansiyani barcha o‘zgarishlar va o‘z-o‘zining sababchisi –kausasui sifatida 
tushunish g‘oyasini, yuksak baholangan. U substansiyani «hodisalarning vaqtdagi barcha 
munosabatlarini aniqlashga yordam beruvchi o‘zgarmas asos», deb ta'riflagan. Uningcha, 
substansiya har qanday tajriba va har qanday idrok etishning asosiy shartidir. U barqaror holatda 
bo‘ladi, har qanday mavjudlik va vaqtdagi o‘zgarish uning modusi, ya'ni o‘zgarmas narsaning
mavjudlik usuli.
 Hozirgi zamon falsafasida substansiya kategoriyasining ontologik mazmuni o‘zaro ta'sir 
sifatida tushuniladi. 
Chunki aynan o‘zaro ta'sir dunyo yaralishining haqiqiy va pirovard 
sababchisi – narsalarning o‘z-o‘zini yakuni (kausafinalis) hisoblanadi. Narsalarni substansiyalilik 
nuqtai-nazaridan o‘rganish ularning mavjudligini ichki sabablar va o‘zaro ta'sirlar nuqtai-
nazaridan yoritish, demakdir. Shu ma'noda, substansiyani ichki birlik, uning cheksiz va rang – 
barang o‘zgarishlaridan qat'iy nazar, ob'ektiv borliq sifatida, harakatning barcha shakllari, 
mazkur harakat jarayonida yuzaga keluvchi va yo‘q bo‘luvchi tafovut va qarama – qarshiliklar 
nuqtai-nazaridan yondashiladigan materiya sifatida ta'riflash mumkin.
Shunday qilib,