«Фалсафа» фанидан тайёрланган ўқув–услубий мажмуа

AB
– I.A. Karimov. .

V – O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. A.V

Qisman moslik munosabatidagi tushunchalarning hajmi qisman umumiylikka ega. Masalan:

A – Sportchi.

V – Talaba.


Doiralarning shtrixlangan qismi bir vaqtning o’zida ham sportchi, ham talaba bo’lganlarni bildiradi.

B o’ysunish munosabatida tushunchalardan birining hajmi ikkinchisining hajmiga to’liq kirib, uni tashkil qiluvchi qism hisoblanadi. Masalan:

A
A – Fan.


B
V – Mantiq.

Bu munosabatdagi tushunchalardan biri bo’ysundiruvchi (A), ikkinchisi (V) bo’ysunuvchi bo’lib, ular jins-tur munosabatida bo’ladi. Jins tushuncha predmetlarning birorta sinfini, tur tushuncha esa shu sinfga mansub predmetlarning bir guruhini yoki bittasini aks ettiradi. Mantiqda u yoki bu tushunchaning jins yoki tur ekanligi nisbiy xarakterga ega. Har bir tushuncha o’zidan umumiyroq tushunchaga nisbatan tur, kamroq umumlashgan tushunchaga nisbatan jinsdir. Masalan, milliy g’oya, g’oya, fikr tushunchalari o’rtasida quyidagi nisbat mavjud: «g’oya» tushunchasi «fikr» tushunchasiga nisbatan tur, «milliy g’oya» tushunchasiga nisbatan jins bo’ladi.

Sig’ishmaydigan tushunchalar hajmi jihatidan umumiylikka ega bo’lmagan tushunchalar hisoblanib, bir sinfga kiruvchi har xil predmetlarni yoki predmetlar guruhini aks ettiradi. Ularning umumiyligi faqat ana shunda. Bu tushunchalar o’rtasida ham uch xil munosabat bor: birga bo’ysunish, qarama-qarshilik, zidlik.

Birga bo’ysunish munosabati quyidagi tushunchalar o’rtasida mavjuddir:

A