Falsafa asoslari

133





Imkoniyat bu yangi narsa, hodisa va tamoyillar kelib chiqi- shini ifodalovchi muayyan shart-sharoit va vaziyat majmuidir. Narsa hamda hodisaning ichki tabiatiga ko‘ra zaruriy ravishda reallashishi lozim bo‘lgan, biroq hali yuzaga chiqmagan voqe- likdir. Voqelik esa imkoniyatning nisbatdoshi bo‘lib real holat va mavjud bo‘lib turgan hodisalarni ifodalaydigan kategoriyadir.

Imkoniyat va voqelik o‘zaro bog‘liqlikda mavjud bo‘ladi, ular bir-birini ham taqozo qiladi, ham istisno etadi. Amaliy faoliyatda doim imkoniyat va voqelikdan hamda imkoniyatsizlikdan ajrata bilishga o‘rganish kerak. Mumkin bo‘lmaydigan narsani mum- kin bo‘ladigan narsa yoki hodisa qilib ko‘rsatish yaramaydi yoki aksincha, mumkin bo‘ladigan narsani mumkin bo‘lmaydigan narsa qilib ko‘rsatish ham imkoniyat va voqelikning mohiyatini, noto‘g‘ri tushunish asosida kelib chiqadi. Bu hol g‘ayriilmiy qa- rash va noto‘g‘ri xulosaga olib keladi.

Imkoniyat va voqelik muayyan mazmunga ega bo‘lgan olam hodisotlarining ikki tomoni, rivojlanishning boshlanish mo- menti va nihoyasi, uzluksiz taraqqiyot jarayonining bir-biri bi- lan bog‘liq, bir-birini tavsiflaydigan halqalari, deb atash mum- kin. Rivojlanish uzluksiz imkoniyatlarning vujudga kelishi, ularning voqelikka aylana borishidan iborat jarayondir. Bunda imkoniyat endigina kurtak otayotgan, ro‘yobga chiqishi lozim bo‘lgan hodisa bo‘lsa, voqelik esa ba’zi hollarda o‘z umrini tugallayotgan, eskirish jarayonida o‘z intihosiga qarab borayot- gan hodisadir.

Imkoniyat narsa va hodisalarning makon va zamondagi rivoj- lanish tendensiyasini ta’minlaydigan, muayyan qonuniyatlarga asoslanadi. Voqelik esa, shu qonuniyatlarga asoslangan rivoj- lanishning namoyon bo'lishidir. Imkoniyat va voqelik kategoriya- sini ham, bilishning umumiy mantiqiy tamoyillariga ko‘ra, boshqa kategoriyalar bilan bog‘liqlikda tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Imkoniyat narsa va hodisalar rivojlanish jarayonining ichki birligini ifodalaydi va ularning rivojlanish shart-sharoitlarini, sabablarini, zaruriy qonuniyatlarini, mohiyatini o‘zida mujassamlashtirgan.

Imkoniyatning voqelikka aylanishi qonuniy hodisadir. Uning real, formal, mavhum imkoniyat deb ataladigan shakllari bor.