Falsafa asoslari

182





vofiq, o‘z hayotini yo‘lga qo‘yishi va shart-sharoitlarni muayyan darajada o‘ziga bo‘ysundirishi mumkin, deb hisoblanadi.

Shaxs doim o‘zini o‘zi namoyon etishga intiladi, u o‘zgarmas va taniqlidir. Shu ma’noda, shaxs tasodifiy tarzda namoyon boMuvchi sifatlar va xususiyatlar majmuyi emas, balki yaxlit va uyg‘un jonzot, degan fikr o‘rinli.

Hozirgi zamon falsafasining yo‘nalishlaridan biri — persona- lizm shaxsda kishilik taraqqiyotining eng muhim yutug‘ini va uning asosiy ma’nosini ko‘radi. Shaxs dunyoni o‘zlashtiruvchi o‘ziga xos betakror subyektivlikdir. U butun vujudi bilan barka- mollikka intiladi va har tomonlama uyg‘un shaxslar jamiyatida yashashga haqlidir.

Shaxs kechinmalari muqarrar tarzda u qabul qilgan qadriyat- lar bilan belgilanadi. Individga esa hayot faoliyatining instinktiv omillari ko‘proq xosdir. M.Sheler individning bunday mayllari qatoriga ochlik, jinsiy mayl va hokimiyat instinktini kiritadi. Ammo faol inson hayotining har bir hodisasi vital va ma’naviy asoslar birligi sifatida namoyon bo‘ladi.

Individ omma vakili sifatida amal qiladi. Uning hammaga o‘xshashligi uning muqarrar xossasidir. Bunda individning shaxs- sizlashuvi shu qadar kuchli bo‘lishi mumkinki, u nom o‘rniga tartib raqami yoki ko‘rsatish olmoshi bilan «u, bu, boshqa» deb atalishi mumkin. Industrial standartlashgan dunyoda ijtimoiy vazifa va funksiyalar individual xulq-atvorda yo‘l qo‘yiladigan xatti-harakatlarni ancha qattiq tartibga soladi. Tizim qabul qi- lingan andazadan har qanday tarzda chetga chiqish hollari bilan murosa qila olmasligini ochiq-oydin namoyish etadi. Raqobatga asoslangan bozor munosabatlari sharoitida «ishlab chiqarish — ayirboshlash — iste’mol» tizimiga mukkasidan ketgan odam o‘zi ham tovarga — yaxshi narxga pullash mumkin bo‘lgan tashqi si- fatlar majmuyiga aylanadi. Narx baland bo‘lishi uchun esa qabul qilingan andazaga rioya etish va Erix Fromm ta’biri bilan ayt- ganda, «chiroyli o‘ram»ga ega, xushchaqchaq, sog‘lom, izzattalab va faol bo‘lishi kerak. Buni bugungi sportchilar, ayniqsa mashhur futbolchilar misolida yaqqol ko‘rish mumkin. Shu nuqtayi na- zardan, Ronaldu, Messi, Neymar kabi futbolchilarning bir necha