G.m.larni 4 guruxga ajratish mumkin: 1) xalqaro siyosiy munosabatlarda vujudga kelgan G.m. — jahonda
rivojlangan, rivojlanib kelayotgan va qoloq mamlakatlarning mavjudligi. Hoz. kunda jahon siyosiy
tartibotini belgilashda dunyodagi 7 rivojlangan mamlakatning mavqei katta. Bu mamlakatlar bilan qoloq
mamlakatlar orasidagi tafovut g oyat kuchaydi. Taraqqiy qilgan mamlakatlarda demokratik qadriyatlar
rivojlangan bo lsa, qoloq mamlakatlarda avtoritarizm, demokratiyaga zid bo lgan ijtimoiy munosabatlar avj
oldi, xalqaro xavfsizlikka qarshi tahdidlar paydo bo ldi. Buni terrorchilik, ekstremizm ko rinishlari vujudga
kelganligi tasdiqlaydi; 2) xalqaro iqtisodiy munosabatlarda paydo bulga n G.m. — jahon xo jalik tizimi
vujudga kelib, unda asosan iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ustunligi qaror topdi. Iqtisodiyoti haddan
tashqari rivojlangan mamlakatlar, transnatsional korporatsiyalar jahon iqtisodiyotini boshqarayotgan bir
paytda, ikkinchi tomonda ularga karam, iqtisodiyoti juda ham past darajadagi mamlakatlar mavjuddir.
Jahonda iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot yutuqlariga qaramasdan boy va kambagal mamlakatlar
o rtasidagi farq o sib bormoqsa. 20-asr oxirida rivojlangan mamlakatlar jahon yalpi milliy mahsulotining
rivojlangan davlatlardan juda katta miqdorda qarzga botdi. Natijada ular siyosiy jihatdan mustaqil
sinishini kuchaytiradi. Bu globalla-shuvga qarshi harakatni keltirib chiqardi — Yevropaning bir necha
jahon aholisi muttasil ko payib borishi natijasida Osiyo va Afrika mamlakatlarida oziq-ovqat, ichimlik suv
tanqisligi kuchayib, bu hol boshqa mamlakatlarda ham kuzatilayotgani, jahon aholisining muayyan qismi
ocharchilikni boshdan kechirayotgani, savodsiz ekanligi, axborot-texnologiya va umuman fan-texnika
inqilobi samaralaridan bahramand emasligi, butun insoniyatga xavf tug diruvchi kasalliklar (mas, OITS)
ʻ
tez tarqalayotganligi shunday muammolar sirasiga kiradi; 4) inson va tabiat o rtasidagi muno s a batl
ʻ
arning buzilishi natijasida vujudga kelgan G.m. — ular katoriga dengiz va suv havzalarining bulg anishi,
ʻ
o rmon maydonlarining tobora qisqarishi, atmosfera ozon qatlamining yo qolib borishi kabilar kiradi. Xatarli
ʻ
ʻ
kimyoviy moddalarning haddan tashqari ko p ishlatilishi natijasida q.x.da ekin ekiladigan yerlarning katta
ʻ
qismi yaroqsiz holatga kelish xavfi kuchaydi. Sobiq SSSRda q.x. sohasida texnokratik siyosat yuritilishi
oqibatida Orol dengizi suvi kamayib, g oyat mushkul ekologik muammolarni keltirib chiqardi. G.m.ga
ʻ
qarshi kurashda jahon hamjamiyatini birlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. O zbekiston Respublikasi
ʻ
Prezidenti I. Karimov o z asarlarida, turli xalqaro anjumanlarda so zlagan nutqlarida Markaziy Osiyoda
ʻ
ʻ
G.m.ning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo llarini ko rsatib berdi, bu muammolarni hal
ʻ
ʻ
qilish xalqaro xavfsizlik va barqarorlikni ta minlashning muhim sharti ekanligiga jahon jamoatchiligi
ʼ
e tiborini karatdi. Zamonamizning global muammolarini faylasuflar va aniq fan vakillari batafsil ishlab
ʼ
chiqmasdan hal qilib bo'lmaydi. Global muammolarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular ilmiy
tadqiqotlarni dasturiy -maqsadli tashkil etishni talab qiladi.Hozirgi kunda global muammolarni ko'plab
olimlar - ekologlar, geograflar, sotsiologlar, siyosatshunoslar, iqtisodchilar va boshqalar o'rganmoqda.
Yigirmanchi asrning 90 -yillarida fanlararo tadqiqotlarning yangi sohasi paydo bo'ldi, bu globallashuv deb
ataldi. Global muammolar falsafa tomonidan dunyoqarash, uslubiy, ijtimoiy va gumanitar jihatdan ham
o'rganiladi. Jahon muammolarini falsafiy tahlil qilishning asosini ma'lum fanlarning natijalari tashkil etadi.
Falsafa turli ilmiy fanlar vakillari uchun birlashtiruvchi bo'g'inga aylanadi, chunki u fanlararo tahlilga
qaratilgan.
Har bir davr o'z falsafasini tug'adi. Zamonaviy falsafa, avvalo, omon qolish falsafasiga aylanishi kerak.
Zamonaviy falsafaning vazifasi ana shunday qadriyatlarni topishdir va ijtimoiy tizimlar bu insoniyatning
omon qolishini ta'minlaydi. Yangi falsafa global muammolarni hal qilish modelini ishlab chiqishga,
odamning tsivilizatsiyaning omon qolishi masalasida zamonaviy dunyoda amaliy yo'nalishiga yordam
berishga chaqirilgan.
Yangi turtki amaliy muammolar bilan shug'ullanadigan amaliy falsafaning rivojlanishida yotadi. Butun
vaziyatni falsafiy tasavvur qilmasa, global muammolarning hech birini hal qilib bo'lmaydi.
