Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

бў-
нак 
(аванс) олгач, ишга киришган. Б ўнакнинг юридик 
табиатига келсак, у бажарилган иш ҳақи ҳисобланган. 
Сабаби ёлланма ишчи бажарган иш ининг ҳажмига қараб 
ҳақ олиб турган. Бўнак эса ёлланма меҳнат ш артном аси­
ни тузиш нинг кафолати, унинг расмийлаш тирилиш и деб 
ҳисобланиши мумкин. Бўнак олган киш и бош қа хўжа- 
йинга ўтиб ишлолмасди. Бўнак берган хўжайинда ишлаб 
турар экан, олган ҳақи унинг мулки бўлиб, ўш ани тасар­
руф қилиш ҳукуқига эга эди. Агар кўрсатилган муддатдан 
аввал бош қа хўжайинга ишга ўтса, бу ҳуқуқцан маҳрум 
бўлиб, бўнакни тўла ҳолда эгасига қайтариши лозим бўл- 
ган.
Ер муносабатларига келганда, Қўқон хонлигидаги ер 
эгалигининг ш акллари қисман бошқа хонликлардагига 
ўхшаш эди. Аммо бу ерда хонлар ер мулкининг ўзига хос 
шакллари ҳам мавжуд бўлганлигини кўрамиз. Жумладан, 
хон ва унинг оила аъзоларига тааллукди ерлар куйидаги 
шаклларда бўлган:
1.
Хос мулк 
- алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, келадиган 
даромадлари сарой ахди ва соқчиларига сарф ки ли н а­
диган ер мулклари.
2. 
Тақиқ ерлари ёки қўриқ ерлар. 
Бундай ерлар илгари 
барчага, жамоага тегиш ли ҳайдалмайдиган далалар, ўт- 
локдар, 
қамиш зор 
ва 
чакалакзорларни 
хонлар 
ўзлариники қилиб олишлари натижасида вужудга келган.
3.
Чек ерлари 
- хон ва унинг оила аъзолари тасарру- 
фидаги ерлар.
Қўқон хонлигининг XIX асрнинг 40-70 йилларидаги 
сиёсий тарихи, хўжалик ҳаёти, хоннинг йирик хусусий 
мулк эгасига айланиш ини очиб берадиган биринчи ман- 
баларни тадқиқ қилиш асосида каттагина иш ёзган та ­
рихчи олим Р.Н абиевнинг китобида хон хўжалиги, унинг 
турлари нисбатан тўла ёритилган. Унга кўра, хоннинг 
мулкига унга қарашли қўриқ ерлар, ов қилинадиган ер­
лар, қиш лоқ хўжалиги мақсадларига ажратилган шахсий 
ерлар, чорва хўжалиги (12 мингдан ош и қ қорамол), Қў- 
қонда 600 та, М арғилонда 500 та савдо растаси, қоғоз, 
порох тайёрловчи корхоналар ҳамда тикув устахоналари
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кирган. Булардан ташқари, хон хонадонининг ам лоқ ер­
лари, яъни давлат эгалигида ҳисобланган барча ерлар, 
“мулки ҳур - холис” ерлари ҳам унга тегишли бўлиб, 
уларни хусусий кишиларга сотиши мумкин эди. Бу ер­
ларни сотиб олган йирик ер эгалари - бойлар улар учун 
давлат хазинасига солиқлар тўламаслик, ҳатто шу ерлар- 
даги деҳқонларни бошқариш ҳукуқини ҳам қўлга ки ри ­
тиш га эриш гандилар. Қозихоналарда шундай битимлар 
тузилиш ида хон давлат ерларини сотувчи шахс сифатида 
қатнаш ган ва муайян ер сотилганлиги ҳақида ҳужжат -
васиқа берилган. Ер эгалигининг бош қа бир шакли -
асосан, ҳарбийларга хизмат эвазига бериладиган ерлар -
танҳо ерлари деб аталган. Хонлар ўз хизматларига кирган 
аскарларга шартли хизмат муддатига ер берганлар. Бун­
дай ерларни бошқаларга бериб юбориш, сотиш , мерос 
қолдириш мумкин бўлмаган.
Бундан ташқари, ерлар хусусий ва жамоа эгалигидаги 
ерларга бўлинган. Албатта, Қўқон хонлигида ҳам вақф 
мулклари мавжуд эди. Ер эгалари ўзлари қўлга киритган 
ерлар авлодларида сақланиб қолиниш ини таъминлаш
учун, худди Бухородагидек, вақф авлод қилганлар. Бун­
дай мулкларни бировга бериш мумкин эмас эди.