“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

 
Rezba haqida umumiy tushuncha. 
Ko’p mashinalarni buyumlari (detallar) rezba yordamida biriktiriladi.  Rezba 
–  bu  slindrik  yoki  konus  sirti  bo’ylab  tekis  kontur  vintsimon  harakatidan  hosil 
bo’lgan  sirt.  Tekis  konturni  bunday  harakatidan  vintli  va  stilindirli  yoki  konusli 
sirtlar  bilan  chegaralangan  va  tegishli  profili  vintl  turtib  chiqqan  joy  (bo’rtiq, 
do’ng) hosil bo’ladi. 
 Silindr  yoki  konus  turtib  chiqqan  joy  bilan  birga  vint 
deyiladi.  Rezba  kesilgan  sirtning  shakliga  qarab  rezbalar  (silindrik,  konuslik), 
rezbani  sterjenini  sirtida  joylashishiga  (tashqi  yoki  ichki),  profilli  shakl 
(uchburchak,  to’g’ri  burchak,  trapestiya,    dumaloq  va  boshqalar)  bajaradigan 
vazifasi 
(biriktiruvchi, 
mustahkamlaydigan, 
mustahkamlab 
zichlaydigan) 
biriktiriladigan    yurgizadigan,  maxsus  va  boshqalar,  sirt  vintining  yo’nalishiga 
(o’ng va chap) va krim soniga (bir krim ko’p krim) qarab tasniflanadilar. Hamma 
rezbalar ikki guruhga bo’linadilar: standartlashtirilgan va standartlashtirilmagan.   
Standartlashtirilgan rezbalarni parametri (profil, qadami va dimetri) standart bilan 

---

 
 
aniqlangan
21
.  Standartlashtirilmagan  rezbalar  yoki  maxsus  rezbalarni  parametrlari 
standartga to’g’ri kelmaydi. 
Rezba  turlarini  uning  profili  aniqlaydi  ya’ni  rezbaning  o’qi  orqali  o’tgan 
tekislikda hosil bo’lgan kontur. (15.2, 3, 4, 5, 6-chizmalar). 
 
 
15.2-chizma                   15.3-chizma                      15.4-chizma 
 
 
 
15.5-chizma                          15.6-chizma 
 
O’zDSt:2.708-97  bo’yicha  rezbani  asosiy  o’lchovlari  quyidagilar:  rezbani 
tashqi  diametri  d-tasavvur  qilinayotgan  konus  yoki  silindrning  diametri,  tashqi 
rezbaning uchini atrofiga tashqi chizilgan yoki ichki rezbani botgan joyi, rezbaning 
ichki  diametri  d
1
-  tasavvur  qilinayotgan  silindr  yoki  konusni  diametri,  tashqi 
rezbani botgan joyiga chizilgan yoki ichki rezbani uchi, silindrik rezbani qadami R 
-profilni  qo’shni  o’ramlar  orasidagi  yasovchi  bo’ylab  rezbani  o’qiga  parallel 
yo’nalishda o’lchangan masofa, silindrik rezbaning yo’li t-rezbani o’qi yo’nalishda 
o’lchangan masofa (15.7-chizma). 
Vint  (gayka)  o’q  atrofida  bir  marta 
aylanganda  rezbani  yo’liga  teng  masofaga  siljiydi.  Bir  kirimlik  rezbada  yo’l 
qadamga  teng  bo’ladi.  Ko’pyo’llik  rezbalarda  yo’l,  qadamni  qirqim  soniga 
ko’paytmasi teng ya’ni  
n = R x n. 
Konus  rezbalar  uchun  hamma  diametrlar  asosiy  tekislikga  o’rnatiladi. 
Asosiy-bu  mo’ljallangan  kesim  tekisligi,  u  rezba  o’qiga  perpendikulyar  va 
konusning  bazasidan  l  masofada  joylashadi.  (15.8-chizma).  Konus  rezbaning 
qadami  rezbaning  profilning  qo’shni  uchlarini  birlashtiruvchi  kesmaning  konus 
o’qidagi tasviri. 
 
                                                           
1. 
21
 Colin H Simmons, Dennis E Maguire “Manual of Engineering Drawing” Colin H. Simmons and 
Denis E. Maguire, Great Britain-2004.116 
 

---

 
 
 
15.7-chizma                                           15.8-chizma