“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

Ko’rinishni o’zida tasvirlangan kesim. Bu kesim kesuvchi tekislik o’tgan 
joyiga  chiziladi.  Ko’rinishni  o’zida  tasvirlangan  kesim  konturi  ingichka  tutash 
chiziq  bilan  chiziladi.  (11.10-chizma,  d,  e).  Kesimni  chetga  chiqarib  chizish 
afzalroq.  Chunki  chizmani  ustida  bajarilgan  kesim  ko’rinishni  to’smaydi  va 
chizmani  o’qishni  qiyinlashtirmaydi.  Kesim  kesuvchi  tekisliklarni  izini 
yo’nalishlariga  nisbatan  simmetrik  (11.10-chizma,  b,v,  d)  yoki  nosimmetrik 
(11.10-chizma, a,g,e) bo’lishi mumkin. 
12
Umumiy holda kesuvchi tekislikni holati 
chizmada  kesim  chizig’i  bilan  ko’rsatiladi.  Buning  uchun  orasi  ochilgan 
boshlanishiga  va  oxiriga  kuzatuvchining  nigoxi  ko’rsatilgan  strelka  qo’yilgan 
                                                           
12
 
Colin H Simmons, Dennis E Maguire “Manual of Engineering Drawing” Colin H. Simmons and 
Denis E. Maguire, Great Britain-2004.67
 

---

 
 
shtrix  chiziq  qo’llaniladi.  Chiziq  va  strelkalar  11.11-chizmada  ko’rsatilgan 
o’lchamlarga muvofiq bajariladi. 
 
11.11-chizmada 
Bunda  S  chizmadagi  kontur  chiziqning  qalinligi  kesim  chizig’ining 
boshlanishi  va  oxiriga  bir  xil  bosma  xarf  qo’yiladi.  Kesim  chizig’iga  yoziladigan 
xarflar  berilgan  chizmadagi  o’lcham  sonlarini  o’lchamiga  qaraganda  1-2  marta 
katta bo’lishi kerak. Kesimlarni harf bilan belgilash alfavit tartibida bo’lishi kerak 
va  ular  qaytarilishi  mumkin  emas.  Kesim  ustiga  A-A  yozuv  yoziladi.  Quyidagi 
hollarda kesim chizig’i o’tkazilmaydi va kesimga xarfli yozuv yozilmaydi: 
a) Agar kesim chizmaning ustida bajarilgan bo’lsa. (11.11-chizma, d). 
b)  Agar  tashqariga  chiqarilgan  kesimning  simmetriya  o’qi  kesuvchi 
tekislikning izini davomi bo’lsin. (11.11-chizma, b). 
v)  Agar  kesim  buyum  tasvirini  uzilgan  joyida  ko’rsatilgan  bo’lsa.(11.11-
chizma,v). 
Buyumning  tasvirini  uzulgan  joyida  (11.12-chizma,  g)  yoki  tasvirning 
ustida  (11.13-chizma,  e)  bajarilgan  nosimmetrik  kesim  uchun  kesim  chizig’i 
strelka  bilan  o’tkaziladi,  lekin  harf  bilan  belgilanmaydi.  Bundan  boshqa  hamma 
hollarda simmetrik va nosimmetrik kesimlarga strelka qo’yilgan kesim chizig’i va 
harfli  belgi  qo’yilishi  zarur.  Agar  kesuvchi  tekislik  stelindrik  teshik  yoki 
chuqurchani chegaralovchi aylanish sirtining o’qi orqali o’tsa u holda teshik yoki 
chuqurchani konturi to’la ko’rsatiladi. (11.12-chizma) 
. 
11.12-chizma 
 
 
11.13-chizma 
Kesimni  chizish  va  joylashtirish  bo’yicha  strelka  bilan  ko’rsatilgan 
yo’nalishga to’g’ri kelish kerak. Kesimni formatni xoxlagan joyiga chizish va uni 

---

 
 
chizmani  o’qish  uchun  qulay  bo’lgan  burchakga  burish  mumkin.  Bunda  kesimni 
bildiruvchi yozuvdan kegin O shartli grafik belgi qo’yiladi. (11.14-chizma). 
 
11.14-chizma 
Bitta buyumga tegishli bo’lgan bir necha bir xildagi kesimlar uchun kesim 
chizig’i  bir  xil  xarf  bilan  belgilanadi  va  bitta  kesim  chizib  ko’rsatiladi.  (11.12-
chizma).  Agar  kesuvchi  tekislik  har-xil  burchak  ostida  yo’nalgan  bo’lsa,  unda 
burulish belgisi O qo’yilmaydi. (11.15-chizma). 
 
11.15-chizma 
 
 
11.16-chizma 
Kesuvchi tekislikni shunday tanlanishi kerakki bunda normal (odatdagidek) 
ko’ndalang  kesim  hosil  bo’lishi  kerak.  Shuning  uchun  murakkab  shakldagi 
buyumning  kesimni  ikkita  kesim  bilan  tutashtiriladi.  (11.16-chizma).  Kesuvchi 
tekislik sifatida tekislikga yoyilgan stilindrik sirtni qabul qilish mumkin.  Kesimda 
kesim  natijasida  aniqlangan  teshik,  chuqurcha,  tirqich  va  boshqa  buyumning 
konstruktiv elementlarini ko’rsatish mumkin.