Fakulteti,,xayot faoliyati xavfsizligi

Yopiq manbalar bilan ishlash himoya tadbirlari ionlashuvchi nurlanishning tarqalishi va moddalar bilan o‘zaro ta’siri qonuniyatini o‘rganishga asoslangan:
-tashqi nurlanish dozasi uning jadalligiga va ta’sir etishiga proporsional; -nuqtaviy nurlanish jadalligi vaqt birligi ichida hosil bo‘ladigan kvantlar yoki zarrachalarga proporsional va masofa kvadratiga teskari proporsional;
-nurlanish jadalligini to‘siqlar yordamida kamaytirish mumkin. Ko‘rsatilgan qonuniyatlardan radiatsion xavfsizlikni ta’minlash metodlari kelib chiqadi: manbalar quvvatini eng kam miqdorgacha kamaytirish (miqdoriy himoya); manbalar bilan ishlash davomiyligini qisqartirish (vaqtiy himoya); manba bilan ishlash joyi masofasini uzaytirish (masofaviy himoya) va manbani materiallar bilan ekranlashtirish (ekranli himoya).
Miqdoriy himoyada radioaktiv moddalar miqdorini minimal darajaga tushirib ishlash ko‘zda tutiladi, ammo amaliyotda bunga texnologik jarayonlar har doim ham imkoniyat beravermaydi. Shuning uchun miqdoriy himoyani qo‘llash ma’lum darajada cheklangandir.
Vaqtiy himoyada manba bilan ishlash vaqtini qisqartiriladi, bu xodimning nurlanish dozasini kamayishiga olib keladi. Bu prinsip xodimni ishlashida ko‘proq qo‘llaniladi.
Masofaviy himoya bu etarlicha oddiy va ishonchli metod hisoblanadi. Ma’lumki nurlanishning tarqalishi masofa ko‘payishi bilan kamayib boradi, energiya quvvati pasayadi. Xodimning nurlanish dozasini kamayishiga asos bo‘ladi.
Ekranli himoya nurlanishdan himoyalanishning ancha samarali usuli hisoblanadi. Ionlashuvchi nurlanishning turiga bog‘liq holda ekran sifatida foydalaniladigan material qalinligi va o‘lchamlari aniqlanadi. Ioshlashuvchi nurlanishning ochiq manbalaridan himoyalanish xodimning ichki va tashqi nurlanishlardan muhofazasini ko‘zda tutadi. Bunda xodim organizmiga radiaktiv moddalarni nafas yo‘li, ovqat bilan va teri orqali kirishi ehtimoliy kiri shi hisobga olinadi. Barcha ionlashuvchi ochiq manbalar bilan ishlash 3 klassga bo‘linadi. Klassi qancha yuqori bo‘lsa shunga muvofiq ichki qayta nurlanishdan muxofazalanishning gigienik talablari qattiq bo‘ladi.
Bunda xodim himoya metodlari quyidagicha:
Yopiq shakldagi nurlanish manbalari bilan ishlashdagi metodlar.
1 - Tashqariga radioaktiv modda chiqaradigan ishlab chiqarish dastgohlarini germetiklash.
2 - Bino va xonalarni joylashtirish. Bunda alohidalash ko‘zda tutiladi. Radioaktiv moddalar tarqatuvchi turli xonalar xavfliligi bo‘yicha joylashtiriladi, bir- biridan ajratiladi. Masalan 1 klass ishlar uchun mo‘ljallangan bino (yoki xona) alohida bo‘lishi yoki umumiydan ajratilgan, alohida kirish-chiqish yo‘llari bo‘lishi kerak. 2 klass ishlar uchun binolar boshqa joylardan ajratilgan va himoyalangan bo‘lishi va 3 klass ishlar uchun joy alohida maxsus xonalarda o‘tkazilishi kerak.

1. 
   Sanitar-gigienik qurilmalar va jihozlarni qo‘llash, maxsus himoya materiallaridan foydalanish.
   

Xodimning shaxsiy muhofaza vositalaridan foydalanishi. Ochiq manbalarda ishlash uchun barcha shaxsiy muhofaza vositalari 5 ga bo‘linadi: maxsus kiyim; maxsus oyoq kiyimi; nafas organini muhofaza qiluvchi vositalar; ajratuvchi kostyumlar va qo‘shimcha muhofaza moslamalari. Shaxsiy gigienani bajarish qoidalari. Bu ishlovchini shaxsi bilan bog‘liq, ish vaqtida chekishni taqiqlanishi, ishdan so‘ng tanani zararsizlantirish, shaxsiy muhofaza vositalarini ishdan so‘ng dozimetrik nazorati va zararsizlantirish. Bular barchasi radioaktiv moddalarni organizmga tushishining oldini olishga xizmat qiladi.