Fakulteti,,xayot faoliyati xavfsizligi

Radiatsiyaviy xavfli obyektlar toifasiga quyidagilar kiradi:
-yadro yoqilg‘isi korxonalari: uran va radiokimyo sanoati, radioaktiv chiqindilarni qayta ishlash va ko‘mib yo‘q qilish joylari;
-atom stansiyalari: atom elektr stansiyalari, atom issiqlik elektr stansiyalari, atom issiqlik qurilmalari;
-yadroviy energetik uskunali obyektlar (YaEU): kema YaEU, kosmik YaEU, askarlik YaEU;
-yadro jangovar zahiralari va ularni saqlash joylari. Radiatsion avariya -bu jihozlarni buzilishi tufayli, ishchi (xodim)larni noto‘g‘ri faoliyatlari sababli, tabiiy ofat yoki boshqa sabablar tufayli odamlarni belgilangan me’yordan ortiq nurlanishga yoki atrof muhitni radioaktiv ifloslanishiga olib keluvchi ionlashtiruvchi nurlanish manbaining boshqaruvini yo‘qotishdir. Radiatsiyaviy xavfli obyektda avariyalar quyidagilarga bo‘linadi:
- loyihaviy radiatsion avariya
- bular uchun loyiha bo‘yicha boshlang‘ich va oxirgi holat oldindan belgilangan va xavfsizlikni ta’minlash tizimi oldindan belgilangan bo‘ladi, demak, avariya oqibatlari oldindan bashorat qilingan bo‘ladi.
- loyihadan tashqari radiatsion avariya
- xodimlarning og‘ir oqibatlariga olib keluvchi hato qarorlari bilan bog‘langan, xavfsizlikni ta’minlash tizimining buzilishi bilan bog‘liq oldindan noma’lum oqibatlarga olib keluvchi avariyalar.
Ifloslanish ko‘lami bo‘yicha radiatsion avariyalar quyidagicha bo‘ladi:
- cheklangan (lokal)
- bunda radiatsiyaviy xavfli inshootda yo‘l qo‘yilgan nosozlik tufayli, radioaktiv xossaga ega bo‘lgan moddalar shu inshootdagi uskunalar chegarasida bo‘lib, tashqariga chiqmagan;
- mahalliy
- bunda radioaktiv xususiyatga ega bo‘lgan moddalar miqdori yuqori bo‘lib, sanitar himoya hududida tarqalishi mumkin va zarari yuqori bo‘ladi.
O‘z miqdoriga ko‘ra shu radiatsion xavfli inshoot uchun belgilangan me’yoriy miqdordan oshiq bo‘lib, radioaktivlashgan holatning ta’siri katta hisoblanadi;
- umumiy
- radiatsiyaviy xavfli inshootda sodir bo‘lgan nosozlik tufayli halokat katta xududga tarqalishi va odamlarning nurlanishiga olib keladi. Radiatsion avariya holatida asosiy zararlovchi faktorlar bo‘lib kirivchi nurlanish va radioaktiv ifloslantirish hisoblanadi. Agarda radiatsion avariya portlash bilan kuzatilsa, undan so‘ng 10-15 sekund davomida kiruvchi radiatsiya ta’sir etadi. U turli xil nurlanish oqimi bo‘lib, eng kuchlisi y-kvantlari va neytronlaridir.
Kiruvchi u nuri juda qisqa vaqtda (mikrosekundning o‘nlab qismlarida) uran va plutoniyning yadro parchalanishi natijasida sodir bo‘ladi, atrof muhit neytronlar yadrosini egallab bilan reaksiyaga kirishadi. Oskolkasifat ta’sir uran yoki plutoniyni parchalanishidan 10-15 sekundda sodir bo‘ladi.
Radioaktiv bulutdan radioaktiv moddalarni tushishi natijasida radioaktiv zararlash sodir bo‘ladi. U katta maydonda zararlanish hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Uning davomiyligi, radioaktiv moddalarni aniqlashning qiyinligi, rangi va hidining bilinmasligi bilan xarakterlanadi. Radioaktiv bulutning shakli, yo‘li shamol yo‘nalishi va kuchiga, joyning relefiga bog‘liq.
Radiaktiv bulut tarkibida ham asosiy zararlovchi omil Y nurlanishi; p zarrachalar, p zarrachalar organizm ichiga tushganda zararlovchi xarakterga egadir.