Fakultet: Ijtimoiy-iqtisodiy

HATLAB SAKRASHNING RIVOJLANISHI

Uch hatlab sakrash – yengil atletikaning murakkab turi hisoblanadi. Bu sport turi yugurish va uchta ketma – ketlikda bajriluvchi elementlardan – «sаpchish», «qadam tashlash» va «sakrash»dan tashkil topadi.

Birinchi elementni («sаpchish») bajarish vaqtida sportchining tayanch – harakatlanish apparati yuklama zo’riqishini his qiladi, bunda tana og’irligidan 5 – 7 marta katta qiymatdagi, 1000 kg ga yaqin yuklama qayd qilinadi. Yugurish vaqtida sportchi tezlikni rivojlantiradi, bunda u 10,3 – 10,8 m/s qiymatdagi tezlik oladi. Dinamik zarbani engib o’tish bilan bog’liq holatda va itarilish vaqtida harakat yo’nalishi o’zgarishiga bog’liq sakrashning har bir elementida sportchi 0,6 – 0,8 dan 0,9 – 1,5 m/s gacha tezlik qiymatini yo’qotadi va uchinchi element («sakrash») bor – yo’g’i 8,0 – 8,5 m/s qiymatdagi tezlikda amalga oshiriladi. Jismoniy jihatdan tayyorgarlik, texnik tayyorgarlik darajasi bo’yicha individual xususiyatlardan kelib chiqqan holatda, har bir sportchi tomonidan yugurish masofasini 35 metrdan 45 metrgacha tanlanadi. Shuningdek, alohida elementlarning ya’ni, «sаpchish» + «qadam tashlash» + «sakrash» uzunlik masofasi nisbatlari o’zaro farqlanadi. Shunday qilib, tezlik sifati ustunlik qiluvchi sportchilarda jismoniy tayyorgarlik darajasi holatida bu qiymat 33 + 31 + 36%ni tashkil qilishi, kuch sifati ustunlik qiluvchi sportchilarda esa – 37 + 32 + 31% va «universal» sportchilar uchun – 38 + 30 + 32%ni tashkil qilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Uch hatlab sakrash – bu yengil atletikaning eng qadimiy turlaridan biri hisoblanadi.

Ko’p marta takroriylikdagi sakrash musobaqalari haqida eramizdan oldingi VIII asrga tegishli bo’lgan yozma manbalarda ma’lumotlar keltiriladi, eramizgacha 708 yilda o’tkazilgan XVIII Olimpia o’yinlarida pentatlon (bu sport turi tarkibiga ko’p marta takroriylikda sakrash ham kiritilgan) bo’yicha dastlabki chempion Lankaniyalik Lampis bo’lganligi keltiriladi. Navbatdagi davrlarda sakrash texnikasi va mashqlar tarkibidagi elementlar miqdori doimiy ravishda o’zgartirib borilgan, bu holat Evropa va Amerika mamlakatlarining iqlim va tabiiy shart – sharoitlaridan kelib chiqqan holatda amalga oshirilgan. Yakuniy holatda, uch hatlab sakrashning quyidagi uchta texnik uslublari shakllangan: jumladan, Grekcha «qadam tashlash» + «qadam tashlash» + «sakrash», Irlandiyacha «sаpchish» + «sаpchish» + «sakrash» va Shotlandiyacha «sаpchish» + «qadam tashlash» + «sakrash». 1908 yilda sakrashning Shotlandiyacha uslubi qonuniylashtirilgan va bu qoidalar hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan.

17 metrlik masofaga sakrash natijasi navbatdagi Olimpiada yili hisoblangan 1968 yilda qayd qilingan. XIX Olimpia o’yinlarida (Mexiko, 1968 yil) 17 metrlik masofani D.Djentile (Italiya) zabt etgan (17 metr 22 sm), shuningdek N.Prudensio (Braziliya) tomonidan 17 metr 27 sm, V.Saneev (Sobiq Ittifoq) tomonidan esa – 17 metr 39 sm natija qayd qilingan va yangi Olimpia rekordi o’rnatilgan. 1971 yilda Kubalik sportchi P.Duenyas 17 metr 40 sm masofaga sakrashni amalga oshirgan, biroq 1972 yilda V.Saneev 17 metr 44 sm masofani zabt eta olgan. 1971 yil 15 – oktyabr sanasida Mexiko shahrida o’tkazilgan musobaqalarda Braziliyalik J.Oliveyra tomonidan 17 metr 89 sm masofa zabt etilib, yangi dunyo rekordi o’rnatilgan, bu natija 10 yil davomida o’zgarmasdan saqlanib qolgan bo’lib, faqatgina 1985 yilda Amerikalik U.Benks 18 metrga yaqin masofaga sakrashni amalga oshira olgan (17 metr 97 sm).

Hozirgi vaqtda yugurib kelib, uch hatlab sakrash sport turi bo’yicha dunyo rekordi Angliyalik D.Edvards hisobiga yozilgan bo’lib, bu sportchi tomonidan 18 metr 29 sm natija qayd qilingan.

Yugurib kelib, uch hatlab sakrash sport turining ayollar o’rtasida ommalashtirilishi 1992 yilda boshlangan. Dunyoda birinchi ayol rekordchi sportchi bu yo’nalishda Ukrainalik I.Kravest (Geteborg, 1995 yil) hisoblanib, bu sportchi 15 metr 50 sm natijani qayd qilgan. Shuningdek, bu sportchi 1996 yilda Atlanta shahrida o’tkazilgan ushbu sport turi bo’yicha Olimpia chempioni hisoblanadi.