F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

irnkoni bo‘lmasa, u vaqtda uning nisbiy yoshi aniqlanadi. Bunda tur­
ning yoshi uning evolutsion jihatdaft mukammallik darajasi bo‘yicha,
ya’ni tuzilishining soddaligi yoki murakkabligi bilan aniqlanadi. Sod-
dalik ko‘p hollarda turning nisbatan qadimiyligini belgilaydi.
50

---

Zamonaviy ekologik sharoitlarga muvofiqlik darajasidan kelib
chiqqan holda, faunada bir necha kategoriyadagi turlar farq qilinadi.
Bular progressiv, konservativ va relikt elementlardir. Progressiv turlar
uchun muhitning zamonaviy sharoiti qulay bo‘lib, ulaming zichligi
juda yuqori, areali esa kengayish xususiyatiga ega bo‘ladi (biologik
progress). Bularga progressiv endemiklar misol bo‘la oladi (baland
tog‘larda yashovchi Oreomela avlodiga mansub bargxo‘r qo‘ng‘izlar
turkumi). Shu bilan birga, fauna tarkibiga boshqa oblastlardan kirib
kelgan va arealini kengaytirayotgan alloxton turlar ham progres
siv elementlar hisoblanadi (rusak tovushqoni, mayna). Konservativ
kategoriyaga esa har qanday faunada keng tarqalishga ega bo‘lgan
ko‘pgina turlar tegishlidir. Ular o ‘z areallarini kengaytirish yoki toray
tirish xususiyatlariga ega emas. Ular asosiy biotsenozlaming barqaror
komponentlari bo‘lib, turli yashash sharoitlariga yaxshi moslashgan
va populatsiya soni esa o ‘rtacha tebranishga ega bo‘ladi. Bunday tur­
lar hozirgi vaqtda muvaffaqiyatli taraqqiy etmoqda. Relikt kategori­
yaga areali qisqargan yoki qisqarayotgan, taraqqiy davrini o ‘tagan
tur va avlodlar tegishlidir. Zamonaviy yashash sharoitlari ulaming
“ekologik talablariga” ko‘pincha mos kelmaydi. Relikt formalaming
hozirgi vaqtda taraqqiy etish imkoniyatlari cheklangan bo‘lib, bu ho