F. O‟. Jo‟rayev, G‟. X. Karimov qishloq xo‟jalik ekinlarini sug‟orishda suv tejamkor texnologiyalardan foydalanish

Tuproqqa ishlov berish. Tokning bir meyorda o‗sishi va hosil berishi uchun 

tuproqda  bahor-yoz  va  kuzda  ishlov  berish  zarur  (suv-havo  rejimini  yaxshilash, 

begona  o‗tlarni  yuqotish  va  toklarni  qishki  sovuqlardan  himoyalash  uchun). 

Tuproqqa kuzda 25–30 sm chuqurlikda ishlov berish bahorga kelib tuproqda ko‗p 

miqdorda nam to‗planishiga, begona o‗tlarning yo‗qolishiga yordam beradi.  

Agar  tokzorga  kuzda  ishlov  berilmagan  bo‗lsa,  bahorda  toklarni 

mexanizatsiya  usulida  chala  ochish  bilan  bir  vaqtda  yer  haydaladi.  Toklar 

ochilgandan  keyin  qator  oralaridagi  tuproqni  tekislash  uchun  kultivatsiya  qilinadi 

yoki boronalanadi. O‗sish davri davomida tuproqda begona o‗tlarni yo‘qotishda va 

tuproqda  namni  saqlab  turish  uchun  qator  oralari  10–12  sm  chuqurlikda  3–4 

marotaba kultivatsiya qilinadi. Har bir sug‗orishdan keyin hamda lalmi tokzorlarda 

---

63 

 

esa  mo‗l  yoqqan  har  bir  yomg‗irdan  so‗ng  kultivatsiya  qilish  kerak.  Bahor-yoz 

davomida yumshoq qatlam hosil qilish va begona o‗tlarni yuqotish uchun NYU-18 

plugi o‗rnatilgan moslama bilan tok tupi atrofidagi tuproqqa ishlov beriladi. 

Hozirgi  vaqtgacha  toklarning  bir  qismi  yer  bag‗irlatib  o‗stiriladi,  bunday 

tokzorlarda  bahorda  tuproq  chopiladi,  yozgi  sug‗orishlardan  keyin  yumshatiladi. 

Mexanizmlarning  ko‗p  karra  o‗tishi  va  sug‗orish  natijasida  tok  qator  oralari 

tuprog‗i kuchli zichlanadi, bu tok tuplarining o‗sishi va hosildorligiga salbiy ta‘sir 

etadi.  MPV  mashinalarida  o‗g‗it  solish  bilan  bir  vaqtda  har  bir  qator  orasida 

tuproqni  uch  iz  bo‗ylab  har  yili  yumshatish  kerak,  chunki  bu  holda  yon 

yumshatgichlar  tuproqqa  35–40  sm  chuqurlikda  botadi  va  ildiz  sistemasini  uncha 

shikastlamaydi, markaziy yumshatgich esa 55–60 sm chuqurlikga botadi. Agar ish 

55  sm  chuqurlikda  uch  iz  bo‗ylab  yumshatadigan  MPV  mashinasi  bilan 

bajariladigan  bo‗lsa,  bu  holda  qator  oralatib  yumshatish  kerak.  Shunday 

yumshatishda  tuproqning  suv  havo  rejimi  yaxshilanib,  ildiz  tizimi  yaxshi  o‗sadi. 

Natijada hosildorlik 35–40% oshadi.  

Lalmi  tokzorlarda  tuproq  bahorda  chuqur  yumshatiladi,  keyin  o‗sish  davri 

davomida 18–20 sm chuqurlikda yumshatib turiladi. Tokni parvarish qilish ishlari 

davomida 18–20 sm chuqurlikda yumshatib turiladi. Tokni parvarish qilish ishlari 

MPV, NYU-18, UOM-50, pnevmatik tok ochkichlar bilan bajariladi. MPV, NYU-

18 mashinalari bilan sug‗orish egatlari ochiladi, qator oralari kultivatsiya qilinadi 

va  yoppasiga  yumshatiladi.  MPV  mashinasiga  o‗rnatiladigan  NYU-18  moslamasi 

yordamida  toklar  chala  ochiladi  va  qatorlardagi  tok  tuplari  atrofidagi  tuproqga 

ishlov  beriladi.  T-54V,  MTZ-80  yoki  MTZ-82  traktorlariga  o‗rnatiladigan 

pnevmatik tok ochgichlar bilan tok to‗la ochiladi.