Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

7 - б о б
ХОДИМНИНГ ВАЗИФАСИ ВА ТАШКИЛОТНИ 
ЛОЙИҲАЛАШ
7.1. Ташкилотни бошқариш вазифалари
7.1.1. Корхонанинг умумий вазифалари
1916 йилда А. Файоль томонидан корхонанинг уму­
мий вазифалари биринчи бор ажратилди ва ифода- 
ланди. Атроф муҳит билан ўзаро таъсирининг мурак- 
каблашуви бугунги кунда замонавий корхоналарнинг 
умумий вазифаларини ўта кўплиги ҳақида дадил ай- 
тишга имкон беради (1-жадвал).
Асосий 
фойдаланиладиган ресурслар 
Вақг
Истеъмолчи
Бизнес
Пул
Одамлар
Технология
Ғоялар
Далиллар
М аданият
Корхонанинг вазифаси
Режалаш тириш
М аркетинг
Тадбиркорлик
М олия
Таш килот
Иш лаб чиқариш
И нновация
М аълумот
Ижтимоий тараққиёт
1-жадвал. Замонавий корхонанинг вазифалари 
86
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ҳар бир келтирилган умумий вазифалар корхона- 
ни бошқариш бўйича маълум ишларнинг кўриниши- 
дир. Бу эса, бошқаришда меҳнатни тақсимлаш жара- 
ёнидаги нисбатан мустақил участка ишидир ва у 
объектив тавсифга эга (8-чизма).
Бош қариш да меҳнатни тақсимлаш, бош қариш
ишларини ихтисослаштириш ва ҳар хилини комби­
нация қилиш — бу доимий жараёнлардир.
Ташкилот ёки корхонани бошқариш ҳажми ва му- 
раккаблигига қараб қуйидаги олти босқичга ажрати- 
лади:
8-чизма. Бош қаришда меҳнатни тақсимлаш : таш килотнинг вер­
тикал ва горизонтал ўсиши
— бошқариш ҳажми катта эмас, бошқариш ҳара- 
катининг мураккаблиги баланд эмас, ишлаб чиқариш 
(хизмат кўрсатиш) вазифасини бажараётган ходим 
(бригадир, оилавий корхона бошлиғи) бошқаради;
— бошқариш ишларининг ҳажми ишлаб чиқариш 
вазифасидан озод этилган махсус ходим (участка бош- 
лиғи, уста, кичик корхона раҳбари) ажратишни та- 
қазо этади;
— бошқариш бўйича ишлар ҳажми шу даражада 
ортиб кетадики, унда махсус ходимлар фаолиятини
87
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ўзар о м у в о ф и қ л а ш т и р и ш (к о о р д и н а ц и я л а ш ) 
зарурияти пайдо бўлади ва оқибатда чизиқли иерар­
хия (усталар гуруҳлари устидан цех бошлиғи) пайдо 
бўлади;
— бошқариш ишларининг ҳажми ва мураккабли- 
гининг ўсиб бориши бошқариш ходимларининг маъ­
лум вазифани бажаришга ихтисослашишини талаб 
қилади, бош қариш да мутахассислар: режачилар, 
ҳисобчилар, назоратчилар пайдо бўла бошлайди;
— махсус ишлар билан шуғулланувчи, умумий ва- 
зифалар ва ходимлар сони бўйича ишлар ҳажми ор- 
тади ва улар кучини ўзаро мувофиқлаштириш талаб 
қилинади. Мутахассислар учун бошлиққа эҳтиёж пай­
до бўла бошлайди (бош бухгалтер, менежер);
— бошқариш фаолиятининг ривожланиши умумий 
раҳбар остида функционал (вазифавий) бирлашиш 
ва чизиқли иерархияга олиб келади. Раҳбарлик ихти- 
сослашган фаолият кўринишига айланади (корхона 
директори).
Ушбу босқичлар бир вақтда пайдо бўлиб, маълум 
ташкилий ифоданинг ҳар хил вазифалар ва бўлин- 
малар тузилмаси кўринишида бўлади.
7.1.2. Маъмурий бошқариш вазифалари
Француз олими ва амалиётчиси А. Файоль томо­
нидан ажратиб кўрсатилган маъмурий вазифалар 
ғояси корхонани бошқариш бўйича меҳнат фаолия­
тининг бир кўринишидир. Корхонани умумий бош- 
қаришда маъмурий бошқаришнинг аҳамияти қуйи- 
дагилардан келиб чиққан: кўра билиш, ташкил эта 
билиш, раҳбарлик қила билиш, мувофиқлаштира 
билиш, назорат қила билиш. Ушбу рўйхат қуйидаги 
мантиқий занжирча кўринишида (2-жадвал).
2-жадвал. Маъмурий вазиф аларнинг таркиби
М ақсадларни аниқлаш
— корхонанинг келажакдаги
ҳолатини аниқлаш
Стратегияни иш лаб чиқиш
— мақсадларга эриш иш усул-
ларини аниқлаш
И ш ларни режалаш тириш
— муайян ижрочиларга вази-
ф аларни аниқлаш
88
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Иш ларни лойиҳалаш тириш
Иш га асослаш
Иш ларни мувофиқлаш
И ш ларн и ҳисобга олиш ва 
баҳолаш
И ш ларни назорат қилиш
Тескари алоқа
— иж рочиларнинг ишчи ва- 
зиф аларини аниқлаш
— иш чига м ақсадли таъсир 
ўтказиш
— иж рочи лар кучини мос- 
лаш тириш
— н а т и ж а л а р н и ўл ч аш ва 
уларни таэушл қилиш
— н ат и ж ал а р н и м ақсад лар 
билан таққослаш
— м ақсадларга ўзгартишлар 
киритиш
7.1.3. Бошқариш вазифаларини таҳлил қилиш