F. K. Kamilova

6 .1 . 0 ‘zb ek isto n d a tu ristik b o zo r h o la ti va tahlili
B ozor iqtisodiyoti s h a ro itid a va b o z o r m unosabatlari rivojlanishi 
natijasida O 'z bek isto n d a turizm sohasini rivojlantirish u c h u n qulay shart - 
sh aro itlar yuzaga kelayotganligi, t u r iz m n in g respublika iqtisodiyotiga 
yanada integratsiyalanishi m am lakat iqtisodiyotida m u h im ahamiyat kasb 
e t m o q d a . J a h o n iq tiso d iy o ti ta jrib a s id a n m a ’l u m k i, tu r i z m sohasi 
m am lakat xazinasi u c h u n za ru r b o ‘lgan valuta tush u m in i t a ’m inlash, 
yangi ish joylarini vujudga keltirish va shu bilan birgalikda aholining 
tu rm u sh darajasini ko'tarish u c h u n x izm at qiladi. Respublikamiz xalqaro 
tu r i z m so h a s id a g i im k o n iy a tl a r in in g k attalig i b ilan q o 's h n i m a m -
lakatlardan t u b d a n farq qiladi. O 'z b e k is to n n in g geografik o 'rn i nihoyat- 
da qulay, ajoyib tabiiy iqlim sharoitiga egaligidan tashqari, u insoniyat 
m ad an iy taraqqiyotida h a m katta o 'r i n tutadi. O 'z bekiston nodir tarixiy 
arxitektura yodgorliklariga, s h irin -sh a k a r mevalar, xilma-xil taom lar, 
ajoyib milliy a n ’ana, urf-o d atg a ega b o 'lg a n m e h m o n d o 's t xalqqa ega. 
Bulam ing barchasi chet ellik turistlar e ’tiborini o ‘ziga tortadi va kishilarni 
lol qoldiradi. X alqaro tu riz m n i rivojlantirishda O 'z b ek isto n d a mavjud 
b o 'lg a n siyosiy barqarorlik h a m m u h i m o 'r in tutadi.
A m m o xalq aro tu rizm tara q q iy o ti darajasini yuqori bosqichga olib 
ch iq is h d a hali k o 'p islohotlarni am a lg a oshirish, kechiktirib b o 'lm a s
c h o r a la rn i belgilash va ularni jad allik bilan h a y o tg a ta tbiq etish lozim 
bo 'ladi.
Keyingi yillarda h u k u m a t t o m o n id a n tu riz m sohasini rivojlantirishga 
e ’tib o r k o 'p a y ib b o r m o q d a , b u n i h u k u m a t t o m o n i d a n qabul qilingan 
q a r o r va f a r m o n la r m isolida h a m q o 'r i b o 'tis h m u m k in . O 'z bekiston 
R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i n i n g 1 9 9 2 -y il 2 7 - iy u l d a g i № 4 4 7 - r a q a m l i
fa rm o n ig a asosan sobiq turistik ta s h k ilo tla r negizida « O 'z b e k tu ri/m »
Milliy K o m p an iy as i tashkil etildi.
O 'z bek isto n d a xalqaro turizm ni y a n a d a jonlantirish maqsadida l 1)1)^
63

---

yilning o k ta b r oyida T o sh k e n t sh ah rid a «Buyuk Ipak y o i i b o 'y la b
turizm » deb n o m langan birinchi xalqaro turistik y a rm a rk a o ‘tkazildi. 
Y a r m a r k a s h u n d a n b u y o n h a r yiii o ' t k a z i b k e l i n m o q d a . Bu 
yarm a rk a la rd a tuzilgan s h a r t n o m a va k o n tra k tla r x a lq aro t u r iz m n i
yanada rivojlantirish respublikaning turizmga oid im koniyatlarini sam ara 
bilan ishga solisli va Buyuk Ipak yo'liga xos b o i g a n qadimgi a n ’analarini 
tiklash bobida keng y o ‘l o ch ib beradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A .K arim ov t o m o n id a n qabul 
qilingan « 0 ‘zbekistonda 2005-yilgacha turizm ni rivojlantirish Davlat 
d a s t u r i t o ‘g ‘risida»gi va V a z i r l a r M a h k a m a s i n i n g « 0 ‘z b e k i s t o n
R e s p u b l i k a s i d a x a l q a r o t u r i z m n i r i v o j l a n t i r i s h n i n g z a m o n a v i y
infrastrukturasini yaratish b o 'y ic h a c h o ra -ta d b irla r t o ‘g ‘risida»gi qarori 
0
‘zbekistonda turizmni rivojlantirishga qaratilgan q ator farm on, qarorlar 
orasida alo h id a aham iyat kasb etadi.
0 ‘z b e k is t o n d a x a lq a r o t u r i z m n i riv o jla n tiris h d a « B u y u k Ip a k
y o ‘li» n in g a h a m i y a ti c h e k siz lig in i h isobga o lg a n h o l d a h u k u m a t
t o m o n i d a n q a b u l q i l i n g a n « B u y u k Ip a k y o ' l i n i n g t i k l a n i s h i d a
0 ‘zbekiston Respublikasining ishtirokini faollashtirish va re spublikada 
xalqaro turizm ni rivojlantirish t o ‘g ‘risida»gi farm oni kutilgan natijalarni 
b e r m o q d a . J a n u b i y S h a r q i y O s iy o d a n O ' r t a y e r d e n g i z i m a m -
lakatlarigacha cho 'zilg a n «Buyuk Ipak yo'li» deb n o m olgan savdo- 
sotiq yo'li bir n ec h a asrlar d av o m id a z a m in n in g G ‘arb va S h a rq id a
istiqom at qilgan xalqlarni b o g ‘lab tu ra r edi. Bu y o'lga «Ipak y o i i » deb 
n o m b e r i l i s h i n i n g a so siy s a b a b i s h u k i, bu y e r d a n t a s h i l a d i g a n
m ah su lo tla rn in g asosiy qismi ipakdan iborat b o'lgan. Ipak tayyorlash 
b i l a n b o g 'l i q b o 'l g a n sirni X i to y u sta la ri m in g y i l la r d a v o m i d a
o d a m la r d a n yashirincha sir tutib kelgan edilar. A m m o B uyuk Ipak 
y o ‘li orqali tashilgan m ah su lo tla r ipakdangina iborat b o ‘lm ay, balki bu 
yo'l orqali bronza, c h in n i, j u n xom ashyolari va ulardan tay y o rla n g an
b u y u m la r h a m tashilar edi. Buyuk Ipak yo'li ikki m ing yillik tarixga 
ega. Bu yo'l asosan Italiyadan T urkiya orqali Iroq va E ro n g a b o rg a n , 
u yerdan esa M arkaziy Osiyoga h a m d a S him oliy P o m ir orqali Q a s h q a r 
va Y o rk e n tg ach a borgan. Bu yerd an y o ‘l ikkiga ajragan h a m d a shim ol 
t o m o n d a n T a k l a - M a k o n sahrosini aylanib o ‘tib L o b n o r k o ‘li yaq in id a 
yan a qo'shilgan va S hanxaygacha borgan.
Buyuk Ipak y o ‘lida M o v a r o u n n a h r h u dudi yetakchi rolni bajarib 
kelgan. Buyuk Ipak y o 'lid a jo ylashgan S a m a rq a n d , B u x o ro , Xiva, 
T erm iz , X o 'ja n d kabi q a to r sh a h a rla r asosiy m anzillar b o 'lg an .
64

---

N e m i s olim i R ix to g o fen X IX asrga kelib Ip a k Y o ‘lin in g s h o n - 
s h u h r a t i m a ’l u m d a r a j a d a o ' z m o h i y a t i n i y o ‘q o t a b o s h l a d i , d e b
t a ’kidlagan edi. E ndilikda esa uning n o m i y an a t e z - t e z tilga o lin m o q d a . 
Buyuk Ipak y o ‘lining tarix d a tu tg an o ‘rni h a m d a a h a m i y a tin i tiklash, 
bu y o ‘lda xalq aro tu riz m n i rivojlantirish kabi m a q s a d la rn i m o ‘ljallab, 
1 9 9 4 - y i l n i n g o k t a b r o y i d a B i r l a s h g a n M i l l a t l a r T a s h k i l o t i n i n g
Y U N E S K O b o ‘l i m i i s h t i r o k i d a 0 ‘z b e k i s t o n d a J a h o n T u r i s t i k
T ashk ilo tin in g (J T T ) kengashi b o ‘lib o ‘tdi. K e n g ash a ’zolari Ip a k y o ‘li 
tu rizm faoliyatini tiklash, uni rivojlantirishga q a ra tilg a n S a m a r q a n d
D eklaratsiyasini q abul qildilar. 2002-yilning o k ta b rid a J T T n i n g B uyuk 
Ipak y o ‘li dasturi b o ra s id a 4 - a n ju m a n i B u x o ro s h a h r i d a o ‘tkazildi. 
U n d a O 'z b ek isto n h u k u m a t to m o n id a n S a m a rq a n d s h a h r id a J T T «Ipak 
y o ‘li» loyihasining k o o rd in a ts io n ofisini o ch ish fikri ilgari surildi va bu 
g 'o y a xalq aro ek sp e rtla r t o m o n i d a n m a ’qullandi. Bu m asala 2003-yil 
oxirlarida J T T n in g Bosh a n j u m a n id a k o 'rib ch iq ila d ig a n b o 'ld i. H o z ir 
m a z k u r ofisning h u q u q iy layoqatlari va ishlash n iz o m in i yaratish ustida 
izlanishlar olib b o rilm o q d a . Bu yaqin kelajakda Ip a k y o 'l i d a jo y la sh - 
g an m a m la k a tla r b o 'y la b «B uyuk Ipak yo'li» tu rin i a m a lg a osh irish d a 
k o 'p g in a yengilliklar yaratib berishi m u m k in b o 'la d i.
M a m l a k a t i m i z d a x a l q a r o t u r i z m n i r iv o j la n tiris h va u n i yangi 
b osqichga k o 'ta r is h , ichki im k o n iy a tla rd an o q ilo n a fo y d a la n ish h aq id a 
g a p b o r g a n d a , e n g a v v a lo k o ' h n a m a d a n i y va m e ’m o r c h i l i k
yodgorliklariga boy b o 'l g a n S am a rq a n d , Buxoro, Xiva, S h a h risa b z kabi 
m ark a z la r ustida t o 'x ta lib o 't i s h zarur. Bu s h a h a r la r d a j a h o n ahlini 
h a y r a t g a s o lu v c h i va lol q o ld iru v c h i ta rix iy y o d g o r l i k l a r m avjud. 
J a h o n n i n g k o 'p g i n a m a m la k a tla rid a O 'z b e k isto n a n a s h u sh aharlari 
bilan m ash h u r. Bu s h a h a rla rd a q ad k o 'ta r g a n qurilish va m e ’m o rc h ilik
s a n ’ati obidalari x o rijd a n kelgan turistlarni n e c h a a s r la rd a n b u y o n
h a y r a t g a s o lib k e l m o q d a . O ' z b e k i s t o n n i n g a n a s h u n d a y t a r ix iy
sh a h a rla rin i haqli ravishda S harq javohirlari d e b a ta s h m u m k in . Buyuk 
shoirlar, yozuvchilar, tarixchilar b u sh ah a rlarn in g ajoyib ch iro y i, ularda 
yashagan h u n a r m a n d l a r , m e ’m o r ustalarning ishlariga qoyil qolganlar. 
B uyuk allo m a la rim iz q a d a m la ri yetgan j o y la r b o 'y i c h a m ax su s tu rlar 
yaratish h a m s e r d a ro m a d tadbirga aylanishi m u m k in .
O 'z b e k isto n d a keyingi yillarda ajoyib inshootlar, m a d a n iy d a m olish 
maskanlari, ziyoratgohlar vujudga keldi. S o ‘nggi yillarda respublikam izda 
boks, o 'z b e k milliy kurashi, te n n is b o ‘yicha j a h o n m iq y o sid a ulkan 
c h e m p i o n a t l a r o 't k a z i l m o q d a , b u t a d b i r l a r e s a k o ' p g i n a xorijiy
65

---

m a m la k a tla rd a n turistlar kelishiga olib kelm oqda. T e z - te z o ‘tkazib 
turiladigan U niversiada, U m id nihollari va Milliy o ‘yinlarim iz festivali 
kabilar, ayniqsa, qiziqarli o 'tad i. X alqaro turizm n i rivojlantirishda bu 
om illarni h am naz arda n ch e td a qoldirm aslik lozim.
2 0 0 5 - y i l n i n g o k t a b r i d a 0 ‘z b e k is t o n n i n g “ Y e v ro siy o iq tis o d iy
h a m k o rlig i” tashkilotiga a ’zo bo'lishi natijasida, respublikaga t a s h rif 
buyuradigan turistlarning soni yil sayin ortib borishi k u tilm oqda. Bu 
esa o ‘z navbatida respublikam iz turizm infratuzilmasi oldiga bir q a n c h a
yangidan yangi vazifalarni qo'y a d i va ularning bajarilishini talab qiladi. 
Biroq bu j a h o n an dozalari darajasida xizmat ko'rsatishni yo'lga qo 'y ib , 
hudud d ag i davlatlarning shu sohadagi o 'z a ro raqobatiga bardosh berish 
uch u n b a rc h a choralarni kechiktirm asdan ishlab chiqishni taqozo etadi. 
Bu raqobatda yengib chiqish uchun soha xodim larining doim iy izlanish- 
larini, turistik xizm at turlarini keskin darajada ko'paytirish va boshqa 
jarayonlarni turistlar u ch u n eng qulay h olda tashkil etishni ta q o z o
etadi. J a h o n tajribasidan m a ’lum ki, xalqaro turizm bozorini rivojlan­
tirish va u n in g faoliyatini yuqori darajaga olib c hiqish o 'z ig a xos 
m u rak k a b jara y o n d ir. X alqaro tu riz m d a nazoratsizlik, o 'z b ila r m o n lik
bu jara y o n rivojiga ziyon yetkazadi. X alqaro tu riz m d a n katta foyda 
o l a y o t g a n Y e v r o p a m a m l a k a t l a r i d a t u r i s t i k f a o l i y a t n i n g a y r i m
yo'nalishlari davlat t o m o n id a n t o 'g 'r id a n t o 'g 'r i yoki bilvosita siyosiy- 
rasmiy boshqarilib, aniq maqsadga yo'naltirib turiladi. T o 'g 'r i d a n to 'g 'ri 
boshqarish shaklida zarurat tug'ilib qolganda turistik xizm atlar u c h u n
belgilangan narxlar tartibga solinadi. Bilvosita boshqaruv esa xalqaro 
turistik ta sh kilotla rni soliqdan ozod qilish yoki t o 'lo v m iqd o rlarin i 
kamaytirish, ularga imtiyozli kreditlar berish yoki bir q a n c h a yengilliklar 
berish orqali am alga oshiriladi. M asalan, 1997-yil 2 4 -a p re ld a qabul 
q i l i n g a n S o li q k o d e k s i d a O 'z b e k i s t o n d a t u r i s t i k f a o li y a t b i l a n
shu g 'u llan u v ch i turistlik firmalari ish boshlagan k u n d a n boshlab 3 yil 
m o b ay n id a soliq to 'la s h d a n ozod bo'lishi k o 'z d a tutilgan. Bu kodeksga 
m u v o fiq x a lq a r o tu r i z m ishlari j a r a y o n in i o y o q q a tu r g 'a z i b olish 
m aqsadida h a r xil im tiyozlar beriladi.
O 'z b e k is to n d a b o z o r m unosabatlari s h a ro itid a xalqaro tu riz m n i 
rivojlantirish c h o r a -ta d b irla ri davlat t o m o n id a n belgilangan b o 'lib , 
iqtisodiy aloqalarni yanada rivojlantirish u c h u n turli bitimlar, kelishuvlar 
am alga oshirilgan va oshirilmoqda. Shu bilan bir vaqtda xalqaro turizm ni 
rivojlantirishda am alga oshirilishi m u h im b o 'lg a n ishlar quyidagilardan 
iborat deb bilamiz:
66

---

• xalq aro tu r i z m d a k ichik va o 'r ta tadbirkorlik faoliyatidnn k o n r 
loydalanish va xalq aro b o zo rla rg a chiqishga intilish;
• m ah alliy ax b o ro t agentliklari orqali rivojlangan m a m la k a t la r m
O 'z b e k isto n n in g tu ristik im ko n iy a tla ri bilan tan is h tiris h g a h arak at qi
I ish;
• tu riz m sohasida ishlaydigan m utaxassislarni ch e t ellard a b ir yilda 
kam ida b ir m a rta m a l a k a o shirishga yuborish, o 'q i t i s h , u la r u c h u n
barcha im koniyatlam i yaratib, turistlarga sifatli xizm at ko'rsatishni yo'lga 
qo'yish;
• respublikam iz vakillarining Yevropa m am lakatlarida o 'tkaziladigan 
turistik y a r m a rk a la rd a d o i m iy ravishda ishtirok etishini t a ’m in la sh ;
• xalq aro turistik t a sh k ilo tla r bilan axborot a lm a s h is h n i yaxshilash, 
birgalikda faoliyat y u rita o la d ig a n davlatlar bilan q o 's h m a k o rx o n a la r, 
k o m p a n iy a la r tuzish va u la r faoliyatini keng y o'lga q o 'y is h ;
• ichki turistik b o z o r d a o 'z a r o ra q o b atn i y a n a d a k u c h a y tirish va 
boshqa ta d b irla rn i a m a lg a oshirish m u h im a h a m iy a tg a egadir.
D e m a k , x a lq aro t u r i z m n i rivojlantirish O 'z b e k is ta n iqtiso d iy o ti 
u c h u n g 'o y a td a za ru r b o'lib, unin g im koniyatlaridan kelib chiqib, tu rizm
sohasi orqali aho lin in g m o d d iy farovonligini yaxshilash, u larni ish bilan 
t a ’m inlash u c h u n yangi ish o 'r in la r in i tashkil qilish m u m k i n b o 'la d i. 
Bu m aq sad g a erishish u c h u n hali am a lg a oshiriladigan ishlar k o 'l a m i
juda keng.
O 'z b e k is ta n R espublikasida xalq aro tu riz m n in g rivojlanishi unga 
b o 'l g a n m u n o s a b a t n i n g ijobiy t o m o n g a siljishi b i l a n b e l g i l a n a d i .
R e s p u b l i k a m iz s h a r o it i d a , a y n iq s a , o ' r t a va k ic h i k t a d b i r k o r l i k n i
rivojlantirishda tu r i z m n i n g im koniyatlari b o sh q a s o h alarg a q a r a g a n d a
juda k a tta d ir, c h u n k i respublikadagi iqtisodiy b a rq a ro rlik va b o z o r
iq tisodiyotiga b o s q i c h m a - b o s q ic h o 'tilis h i t a d b irk o rla rg a k e n g y o 'l 
ochishi bilan birga uni jad al rivojlantirish im koniyatlarini tu g 'd irm o q d a . 
J a h o n d a g i h a r b ir dav latn in g iqtisodiy yuksalishida e n g asosiy om il 
t i n c h l i k v a i j t i m o i y a d o l a t d i r . O 'z b e k i s t o n h o z i r O ' r t a O s i y o
m in ta q asid ag i iqtisodi t e z rivojlanib bo ra y o tg a n va en g ti n c h , osoyishta 
respublika b o 'lib , o 'z ig a ta d b irk o rla r va ish b ila rm o n la rn i, turistlarni 
jalb qiluvchi m a k o n l a r d a n biri hisoblanadi.
R esp u b lik a m iz P re z id e n ti I.A .K a rim o v t o m o n i d a n 1999-yil 15- 
ap reld a «2005-yilgacha b o 'lg a n davrda O 'z b ek isto n d a turizm n i rivojlan 
tirish davlat dasturi» qabul qilindi. Bu dastur m a m la k a tim iz n in g ichki 
im koniyatlarini hisobga olgan h olda, turistlarga xizmat ko'rsatislmiiiK
67

---

g ‘arbdagi z a m ona viy an d o z a la rin i h am , sharqdagi m e h m o n d o 's tl ik
andozalarini h am o ‘zida mujassam qilgan milliy turizm modelini shakl­
lantirish uchun yanada keng imkoniyatlarni ochadi.
0 ‘zbekiston Respublikasida h a m jah o n d ag i yetakchi m am lak atlari- 
ning rivojlanish darajasiga erishish m aqsadida iqtisodiyotning b arch a 
ta rm o q la rin i, shu j u m la d a n xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirish 
chora-tadbirlarini ko'rib, o 'z milliy m odeliga asoslangan turizm sohasini 
shakllantirish u c h u n b a r c h a kerakli ishlar qilinm oqda. U shbu milliy 
m odel birinchi navbatda ichki imkoniyatlarni, o'zbek xalqining m entali- 
tetini va j a h o n andozalariga m os keladigan om illarni hisobga olgan 
holda am alga oshirilishi lozimligini y oddan ch iqarm asligim iz kerak. 
O 'z b e k isto n n in g ja h o n turizm bozoridagi salohiyatiga b a h o beradigan 
b o'lsak, uning M arkaziy Osiyo davlatlari ichida eng yuqori im k o n iy a t- 
larga ega ekanligini k o'ram iz. Bu h aqda, m asalan, respublika h u d u - 
dida mavjud b o 'lg a n t o 'r t m in g d an ortiq qadim iy m e ’m orchilik, m o ­
n u m e n ta l s a n ’at yodgorliklari dalolat berib turibdi. O 'z b e k is to n tarixiy 
m e ’m o riy yodgorliklarning soni b o 'y ic h a ja h o n d a g i y etakchi o 'n t a
m am lakat qatoriga kiritilib, t o 'r t t a yirik shahri Y U N E S K O to m o n id a n
jahon m adaniyati yodgorliklari sifatida xalqaro tashkilot to m o n id a n
m u hofaz aga olingan.
Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirishda tarixiy-madaniy obidalar 
bilan bir qatorda dam olish, hordiq chiqarish uch u n xizmat qiladigan 
turistik obyektlarning ham mavjudligi m uhim ahamiyatga egadir. Bunga 
misol qilib h ar yili o 'n millionlab turistlarni o'z igajalb qilib, muvaffaqiyat 
bilan ishlayotgan Yevropadagi parklami olishimiz m um kin. Bular ichida 
Parij «Disneylend»ining faoliyatini tahlil qilganimizda h a r yili bu yerga 
o'rta c h a 15 mln ga yaqin turistlar tashrif buyurishini guvohi bo'lamiz. 
O'zbekistonda h am shu kabi parklar sonini ko'paytirish imkoniyati yetar- 
li hisoblanadi. Toshkentda 1997-yildan boshlab Disneylend va Akvapark 
faoliyat ko'rsatib kelmoqda, lekin bunday parklar sonini ko'paytirish, xiz­
mat sifatini yaxshilash va faoliyatini yanada kengaytirish uchun chet el 
investitsiyalarini jalb qilish, texnik imkoniyatlarini kengaytirishni talab 
qiladi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi bu yo'lning eng samarali va kelajagi 
porloq ekanligidan dalolat berib turibdi.
O 'z b e k is to n d a xalqaro tu rizm n i rivojlantirish, uning im k o n iy a t- 
laridan kelib c h iq q a n holda iqtisodiy rivojlanishga erishish, jam iy at 
ehtiyojini qondirish, xizmat ko'rsatishning sifati va hajmini kengaytirgan 
holda, b o z o r iqtisodiy m o delining d unyo talablari darajasida turizm ga
68

---

kirib kelishini ta'm in la s h d ir. T u riz m respublikamizda b o zo r m unosabat 
lari sh akllanishida o 'z ig a xos o ‘rin t u t m o g ‘i zarur. R espublika iqtisodi 
yotining sh ak llan ish id a b o s h q a t a r m o q la r singari tu riz m h a m yagona 
m o d e lg a b o g 'l a n is h i k erak . R e s p u b l ik a m iz d a t u r i z m n i n g iqtisodiy 
m od elin i yaratish d a quyidagi siyosiy m asalalar hal qilinishi lozim:
• t u r i z m sohasida yag o n a m illiy iqtisodiy siyosatni t a ’m inlash;
• t u r iz m n in g b a r c h a tu rla rin i rivojlantirish u c h u n tas h k iliy -h u q u q iy
qa ro rla rn i ishlab chiqish;
• r e k re a ts io n re su rs la rn in g sa m a r a li ishlatilishiga, m illiy -ta rix iy
m e ’m o rc h ilik yodgorliklarini asl k o 'r in ish id a saqlab qolishga erishish;
• z a m o n a v i y t u r i s t i k k o m p l e k s l a r n i b u n y o d e t i s h d a c h e t el 
s a r m o y a s i n i j a l b e t i s h , m a v j u d m a j m u a l a r n i x a l q a r o t a l a b l a r g a
m oslashtirish, zaruriy m a b l a g 'l a r bilan t a ’minlash;
• yirik xorijiy firm a la r bilan turistik xizm at k o 'rsa tis h n in g yangi 
shakllarini tashkil etish;
• ja h o n b o z o rid a talab k a tta b o ‘lgan y o ‘nalishlarni y o ‘lga q o 'y i s h d a
va ishlab c h iq ish d a faol ishtirok etish;
• c h e t ellarda tu r m a h s u l o t la r va x iz m a tla r m ark e tin g tad b irlarin i 
olib borib, 
200
d an ortiq m a m la k a tla r bilan raqobatlasha olishga erishish;
• y u q o r i m a la k a li m e n e j e r l a r , m a r k e t o lo g l a r , b i z n e s m e n l a r va 
ta d b irk o rla rn i tayyorlash, re sp u b lik a m iz oliy o ‘quv yurtlarid a s h u n d a y
kadrlarni qayta tayyorlashni jo riy qilish d a n iboratdir.
O 'z b e k i s t o n R e s p u b l ik a s id a t u r i z m n i n g r iv o jla n is h id a t u r i s t i k
tashkilotlarning va ta d b irk o rla rn in g o 'r n i kelajakda y an a d a ortib borishi 
k u t ilm o q d a . B uni « O 'z b e k t u r i z m » M K fa o liy a ti m i s o lid a k o 'r is h
m u m k in . H o z ir d a respublikada 450 d a n ortiq turistik firm a la r m avjud 
b o 'lib , u larning ish j a r a y o n i Milliy K o m p a n iy a t o m o n id a n n a z o ra t 
q i l i b b o r i l m o q d a . B iz g a m a ’l u m k i , j a h o n t a j r i b a s i d a t u r i z m n i
rivojlantirish u c h u n quyidagi iqtisodiy m odellar qo'llaniladi: m a rk a z d a n
boshqarish, ichki b o zo r modeli. Respublikam izda turizm asosan m arkaz- 
lashgan b o sh q a ru v usulida riv ojlantirilm oqda . R ivojlanayotgan m a m -
lak atlarda tu riz m iqtisodiyotining b o z o r m odeli q o 'llan ilad i va b u n d a
k o 'p g in a k o 'rsa tk ic h la r davlat t o m o n id a n (soliqlar, m e ’y o r v a n o r m a -
tivlar) bosh q arilib turiladi. B o z o r iqtisodiyoti sh aro itid a tu riz m sohasi- 
ning m o n e t a r b o sh q a ru v m o d e li m oliyaviy boshqarishga asoslanadi. 
B u n d ay b o sh q a ru v turistik m a h s u lo tn in g o'sishiga olib keladi. X a lq a ro
tu riz m n in g b u n d ay tartibga solinishi h ozirda Y aponiya, Fransiya, Italiya 
kabi tu riz m rivojlangan m a m la k a tla r d a yo'lga qo'y ilgan.
69

---

0
‘zbekistonda xalqaro tu riz m n i rivojlantirishda ichki im k o n iy a t- 
larning roli beqiyos darajada kattaligi t a ’kidlab o ‘tilgan edi. Bu im - 
koniyatlarni t o ‘g ‘ri y o 'n a ltirg a n holdagina m aqsadga erishish m u m k in
bo'ladi. Xalqaro turizmni rivojlantirishda m uhim aham iyat kasb etadigan 
quyidagi o m illarning bizda yaxshi rivojlanganligini k o ‘rsatish m u m ­
kin:
• milliy, tarixiy va q ad im iy q ad a m jo larn in g ko'pligi;
• xalqim izning m e h m o n d o ‘stligi va milliy a n ’analarim izga boyligi;
• respublikaning rang-barang tabiati, o'sim lik va hayvonot dunyosi- 
ning xilma-xilligi;
• avtom agistrallar va te m iry o 'lla rn in g ravonligi, yetarli darajadagi 
rivojlangan infratuzilm asi; R espublikaning Y evropa va Osiyo q i t ’alari 
c h o r r a h a s i d a g i s tra te g ik y o ‘lda ( o ‘t m i s h d a esa B u y u k Ip a k y o ‘li 
m arka zida) joylashganligi;
• xalqaro havo yo'llarining yetarli darajada rivojlangan t a r m o g ‘ining 
mavjudligi;
• 
0
‘zbekistonda m u su lm o n la r va b oshqa dinga sig‘inuvchilar u c h u n
m u h i m a h a m iy a t kasb etuvchi m u q a d d a s q a d a m jo la rn in g k o ‘pligi.
Respublikada xalqaro tu riz m n i rivojlantirishda davlat y o n dashuvini 
talab qiladigan bir q a to r o m illar h a m mavjud b o 'lib , bu om illarn in g
y e c h im in i t o p m a s d a n tu riz m n i rivojlantirib b o ‘lm aydi. Bu o m illa r 
quyidagilardan iboratdir:
• respublikadagi viza va bojxona m asalalarining m urakkabligi;
• turizm infratuzilm asini tashkil etuvchi ta sh k ilotla rning birgalikda 
faoliyat olib bormasligi;
• yakka ta rtib d a sayohatga c h iq q a n turistlar u c h u n a v iac hipta la r 
narxining yuqoriligi;
• m e h m o n x o n a la r d a g i xizm at narxlarining xalq aro m e ’yo rlard an
nisbatan q im m a t b o ‘lishidir.
K o ‘rib o ‘t i l g a n o m i l l a r n i n g h a r biri r e s p u b l i k a d a t u r i z m n i
riv o jla n tirish n in g im k o n iy a t darajasin i belgilash b i l a n b i r q a t o r d a
0
‘z b e k istonning xalqaro m iqyosda tanilishida asosiy y o ‘nalishlaridan 
biri b o ‘lib qoladi.