Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Таълим қонуниятлари мажмуи ва тавсифи:
а) умумий қонуниятлар - исталган шаклдаги таълим жараёнига хос 
бўлиб, таълим тизимини яхлит қамраб олади:
1. Таълим мақсадлари қонунияти - таълимнинг мақсадлари жамият-
нинг ривожланиш даражаси ва суръатига, унинг эҳтиёжлари ва имкониятлари-
га, шунингдек педагогика фани ва амалиётининг ривожланиш даражаси ва им-
кониятларига боғлиқлиги. 
2. Таълим мазмуни қонунияти – таълим (илм-маърифат) мазмуни иж-
тимоий эҳтиёжлар ва таълим мақсадларига, ижтимоий ва илмий-техникавий 
тараққиёт суръатларига, ёш билан боғлиқ ҳолатларга, таълим муассасалари-
нинг моддий-техник ва иқтисодий имкониятларига боғлиқлиги. 
3.Таълим сифати қонунияти – таълимнинг ҳар бир янги босқичи са-
марадорлиги олдинги босқич самарадорлиги ва унда эришилган натижаларга, 
ўрганилаётган материалнинг хусусиятлари ва ҳажмига; таълим берувчилар-
нинг ташкилий-педагогик таъсир кўрсатишига, ўқувчининг фаол таҳсил оли-
ши ва унга ажратилган вақтга боғлиқлиги; 
4.Таълим методлари самарадорлиги қонунияти – дидактик методлар-
нинг самарадорлиги уларни қўллашдаги билим ва кўникмаларга, таълим мақ-
садлари ва мазмунига, ўқувчиларнинг ёши ва таълим олиш (ўқиш) имконият-
ларига, моддий-техника таъминоти ва ўқув жараёнининг ташкил этилишига 
боғлиқлиги. 
5. Таълимни бошқариш қонунияти – таълимнинг маҳсулдорлиги таъ-
лим тизимидаги қайтар алоқалар жадаллиги ва тузатувчи педагогик таъсир-
лар кўламининг асосланганлик даражасига боғлиқлиги. 
6. Таълимни рағбатлантириш қонунияти - таълимнинг маҳсулдор-
лиги таълимнинг ички мотивлари ҳамда ташқи рағбатлантирувчи (ижтимоий, 
иқтисодий, педагогик) омилларга боғлиқлиги.
б) хусусий қонуниятлар - таълим мажмуининг айрим жиҳатларига таъ-
сир кўрсатади:
1) таълим натижалари қонунияти – а) ўқувчиларнинг ўқув имкони-
ятлари, диққатининг барқарорлиги ва тафаккури хусусиятларига боғлиқлиги; 
б) таълим олувчиларнинг билиш фаоллиги, ўқишга эҳтиёжи ва кўникмасига 
боғлиқлиги; в) қўлланилган методлар, воситалар ва ўқитувчи маҳоратига боғ-
лиқлиги;

---

155 
2) таълим жараёни самарадорлиги қонунияти - таълим олувчиларда 
ўқишга эҳтиёжлар, билишга қизиқишлар шаклланишига, уларнинг ўқишдан 
қониқиши ва билиш фаоллиги рағбатлантирилишига боғлиқлиги;
3) таълимда шахс камолоти қонунияти - шахснинг камол топиши у 
мулоқотда бўладиган шахсларнинг (педагоглар, ота-оналар ва ш.к.) камолот 
даражасига, мулоқот услублари ва маънавий-ахлоқий муҳит даражасига боғ-
лиқлиги.