Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

5.3. Таълим жараёни - яхлит тизим (мажму) сифатида 
 
 
Таълим - тизимли билим олишнинг энг муҳим ва ишончли усулидир. 
Таълимга икки томонлама алоқа (ўқитиш ва ўқиш), шахсни ҳар томонлама 
ривожлантириш ва бошқа кўплаб хусусиятлар хосдир.
Таълим - ўқитувчининг ўқувчилар билан ўзаро мулоқоти жараёни ҳи-
собланади. Ўқитувчи ўқувчиларга ўқув материали мазмунини тушунтиради, 

---

132 
савол ва топшириқлар беради, уларнинг фаолиятини назорат қилади, хато ва 
камчиликларини аниқлайди, йўл қўйилган хатоликларни тўғрилайди, қандай 
ишлаш ва ҳатти-ҳаракат қилиш лозимлигини такрор кўрсатади. Ҳар қандай 
таълим ўзида ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини, яъни ўқитувчининг ўқитиш 
(ўргатиш) ва ўқувчининг ўқиш (ўрганиш) фаолиятини, бошқачаи айтганда, бу 
тизимдаги бевосита ва билвосита муносабатларни акс эттиради. 
Таълим - ўқувчиларга назарий билимлар бериш асосида уларнинг би-
лиш қобилиятларини ўстириш, амалий кўникма ва малакалари, шунингдек 
компетентлиги ва дунёқарашини шакллантиришга йўналтирилган жараёндир.
Таълим жараёнининг яхлит тизим (мажму) сифатидаги тавсифи 
“таълим жараёни мақсадлари – ўқитувчи фаолияти – таълим мазмуни, метод-
лари, шакллари ва воситалари – ўқувчи фаолияти – натижа”ларнинг ўзаро бир-
лиги ва шартланганлигида намоён бўлади (5.4- ва 5.5-расмлар).
Барча таркибий қисмларнинг ўзаро бирлиги ва яхлитлиги сифатида 
намоён бўлувчи таълим жараёни негизини ўқитувчи ва ўқувчиларнинг 
биргаликдаги фаолияти ташкил этади. 
Таълим жараёнининг таркибий қисмлари ўртасидаги ўзига хос зиддият-
лар таълимни яхлит тизим (мажму) сифатида ўз-ўзидан ҳаракатга келтирувчи 
кучлар ҳисобланади. 
Таълим жараёнининг мақсадлари:
1) ўқувчиларнинг ўқув-билиш фаоллигини рағбатлантириш;
2) ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш;
3) ўқувчиларда тафаккур ва ижодий қобилиятни ривожлантириш;
4) ўқувчиларда диалектик-материалистик дунёқараш ва маънавий-ахло-
қий маданиятни шакллантириш.