F I z I k a o’quv qo’llanma

                                           I = I

c

 sin (

2

 - 

1

) 

Munosabat  bilan  aniqlanadi.  Bunda 

2

 va 

1 

— mos ravishda birini va ikkinchi 

o’ta  o’tkazgichlar  chiqarayotgan  kogerent  juft  elektronlar  to‘lqin  funksiyalarining 

fazalari,  I

c

 esa tunnel kontak orqali o’tadigan tokning  maksimal  qiymati.   

 

Yuqorida  bayon  qilingan  hodisa,  bir  biridan  yupka  dielektrik  qatlam  bilan 

ajratilgan  ikki  o’ta  o’tkazuvchan  holatdagi  metallardan  iborat  tunnel  orqali  elektr 

toki okishi Jozefsonning statsionar effekti deb nom oladi. Shuni alohida qayd qilish 

kerakki,  tunnel  kontakga  kuchlanish  berganda  ham  o’tkazuvchanlik  toki  okadai. 

Metall  plastinkalari  o’ta  o’tkazuvchan  holatda  bo’lgan  tunnel  kontaktni  Jozefson 

elementi  deb atalishining  boisi ham hunda.  

---

 

453 

 

Endi,  tunnel  kontakni  tashqi  tok  manbaiga  ulab  dielektrik  maydon  vujudga 

keltiraylik  metal  plastinkalar  normal  holatda  bo’lsa  tunnel  kontak  orqali  normal 

tunnel  tok oqadi, unning qiymati  quyilgan  kuchlanishga  proporsional bo’ladi.  

 

Metal  plastinkalar  o’ta  o’tkazuvchan  holatda  bo’lsa  tunnel  kontakt  orqali 

o’zgaruvchan  o’ta  o’tkazgichlik  tok  o’tadi.  Xuddi  tebranish  konturidagi  tok  kabi 

tunnel  kontakdan  o’tayotgan  o’zgaruvchan  tok  elektromagnit  to‘lqinlar 

nurlantiradi.  Jozefson  nostatsionar  effekti  deb  nom  olgan  mazkur  hodisani 

quyidagicha  tavsif  etiladi.  o’ta  o’tkazgichda  T<  T

k

  temperaturalarda  vujudga 

kelgan  juft  elektronlar  dielektrik  qatlamdan  o’tganda  2  eU  energiyaga  ega  bo’ladi. 

Ikkinchi  plastinkaga  o’tgach,  juft  elektronlar  o’z  energiyalarini  kamaytirib 

muvozanat  holatga  o’tishi  kerak.  Metal  plastinka  normal  holatda  bo’lganda  kristal 

panjara  bilan  bir  necha  to’qnashuvda  ortiqcha  energiya  issiqlikga  aylangan 

bo’lardi.  Lekin,  metal  plastinka  o’ta  o’tkazuvchan  holatda  bo’lgani  uchun  elektr 

qarshiligi  nolga  teng.  Binobaran,  kristall  panzara  bilan  to’qnashuvlar  ham 

bo’lmaydi.  Juft  elektronlarning  dielektrik  qatlamdan  o’tish  chogida  erishgan  2  eU 

miqdordagi  energiya  ulushi  esa  elektromagnit  to‘lqini  kvanti  tarzida  nurlanatiradi. 

Haqiqatdan  tajribalarda 

  =