F I z I k a o’quv qo’llanma



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet266/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

emitter va kollektor deb ataladi.  

 

27.17-rasm 



Endi 

tranzistorlarning 

elektr 

signallarini 

kuchaytirish 

prinsipi 

bilan 

tanishaylik.  Tranzistorda  ikki  р-n-  o‘tish  mavjud.  Birinchi  p-n-  o‘tish  emitter  va 



baza  o‘rtasida,  ikkinchisi  baza  va  kollektor  o‘rtasida  shuning  uchun  tranzistorni 

ikki  bir  –  biriga  qarama-qarshi  ulangan  р-n-  diodlardan  tashkil  topgan  deyish 

mumkin.  Ulanishda  kirish  diodiga  to’g’ri  kuchlanish,  chiqish  diodiga  teskari 

kuchlanish  berilgan.  Teskari  kuchlanishning  qiymati  to’g’ri  kuchlanishning 

qiymatiga  qaraganda  bir  necha  marta  katta.  To’g’ri  kuchlanish  ta’sirida  birinchi р-

n-  o‘tish  orqali  emitterdan  baza  tomon  asosiy  tok  oqadi.  Bu  tokni,  odatda emitter 

toki  deyiladi.  Emitterda  asosiy  zaryad  tashuvchilar  –  teshiklardir.  Teshiklar  bazaga 

o‘tgach,  qisman  bazadagi  asosiy  zaryad  tashuvchilar  –  elektronlar  bilan 

rekombinatsiyalashadi.  Odatda  tranzistor  yasash  vaqtida  bazadagi  aralashma 

atomlari  emitterdagi  aralashma  atomlaridan  taxminan  bir  necha  yuz  marta  kam 

qilib  olinadi.  Demak,  emitterdagi  teshiklar  soni  ham  bazadagi  elektronlar  sonidan 

bir  necha  yuz  marta  ko‘p  bo‘ladi.  Shunin  uchun  emitterdan  bazaga  o‘tgan 

teshiklarning  taxminan  bir  protsenticha  qismi  bazadagi  elektronlar  bilan 

rekombinatsiyalashadi.  Teshiklarning  qolgan  asosiy  qismi  tranzistordagi  ikkinsi  р-

n-  o‘tish  orqali  hech  qanday  qarshilikga  uchramay,  bazadan  kollektorga  o‘tadi. 

O‘aqiqatdan,  ikkinchi  р-n-  o‘tishga  teskari  kuchlanish  berilgan.  Bu  kuchlanish 




 

442 


ta’sirida  р-n-  o‘tish  orqali  asosiy  bo‘lmagan  zaryad  tashuvchilargina  o‘tadi. 

Ko‘rilayotgan  holda  baza  vazifasini  n- tip yarim o‘tkazgich bajarayapti. Boshqacha 

aytganda,  bazadagi  asosiy  zaryad  tashuvchilar  —  elektronlar,  asosiy  bo‘lmagan 

zaryad  tashuvchilar  esa  —  teshiklardir.  Shuning  uchun  bazadagi  teshiklar  teskari 

kuchlanish  ta’sirida  bazadan  kollektorga  o‘tib,  kollektor  tokini  tashkil  etadi. 

Yuqoridagi  mulohozalarga  asoslanib,  kollektor  kollektor  toki  emitter  tokiga 

taxminan  teng, deb xulosa qilish mumkin.   

Agar  tranzistorning  emitter  zanjiridagi  kuchlanish  biror  qonuniyat  asosida 

o‘zgarib  tursa,  unga  monant  ravishda  emitter  tokining  qiymati  ham  o‘zgaradi. 

Emitter  tokining  o‘zgarishi  esa  kollektor  tokining  o‘zgarishiga  sabab  bo‘ladi. 

Kollektor  zanjirdagi  nagruzka  qarshiligida  kuchlanish  tushishi  (odatda  bu 

kuchlanishning  tushishini  chiqish  kuchlanish  deyiladi)  ning  qiymati  quyidagiga 

teng bo‘ladi: 

                                                       U

chiq

=I

k



R

n                                                                

(27.17) 

 

Emitter  zanjiridagi  o‘zgaruvchi kuchlanish  esa 



                                                    U

kir


 =I

e

 R



kir                                                                  

(27.18)


 

 

 

Shaklida  yozish  mumkin.  Bunda  R



kir

.  O’zgaruvchi  kuchlanish  zanjirdagi 

(zanjirning  kirish  qismidagi  qarshilik).   

(27.17)  ning  (27.18)  ga  nisbatini  olsak,  kuchlanish  bo‘yicha  kuchaytirish 

koeffisienti  K

u

 ni topgan bo‘lamiz: 



     

кир

R

H

R

кир

R

э

I

н

R

к

I

кир

U

чик

U

u

К

                            (27.19) 

O‘orzirgi vaqtda K

U

   1000 bo‘lgan germaniy  tranzistorlari  mavjud.   



Tunnel  diodlar  deb  nomlangin  diodlarning  ishlash  prinsipini  p-n-o‘tish 

sohasidagi  potensial  to‘siqdan  elektronlarning  tunnel  effekt  tufayli  o‘tishiga 

asoslangan.  Bu  diodlar  nihoyatda  kam  quvvat  sarflaydi.  Ular  hisoblash 

mashinalarida,  uchirish  apparatlaridagi  elektron qurilmalarida  keng qo‘llaniladi.   




 

443 


 


Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish