F. I. Salomova, L. K. Abdukadirova, X. A. Sadullayeva, S. A. Sharipova mutaxassislikka kirish

partalarning to‘g‘ri tanlanganligi, dars jadvali. 
O‘smirlik davri eng ahamiyatli va javobgarli davrlardan biri hisob-
lanadi. Qiz bolalarda u 11-12 yoshdan boshlanadi, o‘g‘il bolalarda esa 1-
2 yosh keyinroq. Bu yosh davrida bolalarda endokrin bezlarning 
faoliyati kesikn faollashadi va jinsiy rivojlanish boshlanib, ikkilamchi 
jinsiy belgilar paydo bo‘la boshlaydi. Bolalarning bo‘y ko‘rsatkichlari 
ikkinchi marta juda tez o‘sish jarayoniga o‘tadi, badanning hamma 
parametrlari tez rivojlana boshlaydi, tana proportsiyasi tez-tez o‘zgaradi. 
Bu yosh davrida umurtqa egilmalari shakllana boshlaydi, yurakning 
umumiy massasi ortadi, tomirlardagi arterial bosim 115/75 mm simob 
ustuniga ko‘tarilib,  o‘pkaning tiriklik sig‘imi 2700-3200 sm
3 
gacha 
ko‘tariladi. Bu yoshdagi bolalarda ichki tormozlanish jarayoni sekin-
lashadi, MNS yuqori qo‘zg‘aluvchanlik  holati bilan ta’riflanadi, bu esa 
bolaning  xulq-atvorida namoyon bo‘la boshlaydi. Atrof-muhitdagi 
hodisalarga noadekvat reaksiya, dunyoni maksimal darajada tushunish, 
kayfiyatning tez-tez  o‘zgarib turishi kuzatiladi. Bu xususiyatlarning 
barchasini hisobga olib, dars jadvallarini tuzish, kun tartibini ishlab 
chiqish, ish joylarini to‘g‘ri tashkil qilish va jismoniy tarbiya 
mashqlarini o‘tkazishda ehtiyotkorlik talab etiladi. 
Katta maktab yoshidagi bolalarda jinsiy yetilish tugallanadi, qo‘z-
g‘alish va tormozlanish jarayonlari astalik bilan muvozanatlasha boradi. 
Shu bilan birga 17 yoshgacha bo‘lgan davrda skeletning rivojlanishi ha-
nuzgacha yakunlanmagan bo‘ladi, badanning ayrim qismlarida 
disproportsiya saqlanadi ya’ni bo‘yga nisbatan boshqa a’zolarning holati 
muvofiq bo‘lmaydi, umumiy mushak massasi bilan yurak mushagining 
massasi bir-biriga mos kelmaydi. Shuning uchun bu yosh davrida yurak-
larda  funksional shovqin, arterial qon bosimining ko‘tarilish holatlari 
uchrab turadi. Ko‘pincha yuqori sinf o‘quvchilari  o‘rtasida tez-tez 
uchraydigan patologiyalar qatoriga miopiyani ham kiritish kerak hamda 
bola qaddi-qomatining buzilishi, harakat-tayanch organlarining defor-
matsiyasi kuzatilib, bu patologiyalar ish va o‘qish joylarining oqilona 
yoritilmaganligi, noto‘g‘ri tanlangan maktab mebellari, o‘quvchilarning