F a n I n I n g f a n L a r a r o

Qadimgi 
Xitoy estetikasi 
 
Qadimgi Xitoy estetikasi deganda, biz odatda, miloddan avvalgi VII asrdan 
milodning V asrigacha bo‘lgan
davrni nazarda tutamiz. Mana shu davrda Xitoyda, garchand estetik tafakkur
mustaqil fan maqomiga ega bo‘lmasa- 
da, lekin asosiy falsafiy-
estetik tushunchalar shakllangan edi. Biroq, dastlabki nafosatga doir tasavvu
rlar, g‘oyalar,
tushunchalar bundan ancha avval «Shuszin» («Tarixlar kitobi» –
miloddan avvalgi XII asr), «Shiszin («Qo‘shiqlar
kitobi» – miloddan avvalgi XI-
VI asrlar), «Iszi» («O‘zgarishlar kitobi» – miloddan avvalgi VIII-
VII asrlar) deb
nomlangan yodgorliklarda uchraydi. Ularni eng avvalo, mazkur kitoblardan j
oy olgan asotirlar-miflarda va she‘riy
eposlarda ko‘rish mumkin.
Bular orasida «Shiszin» («Qo‘shiqlar kitobi») alohida o‘rin tutadi. Zero u qa
dimgi Xitoy xalqi tarixini ko‘pgina
tarixiy, etnografik va boshqa yodgorliklarga nisbatan to‘laroq, chuqurro
q aks ettiradi, desak Yanglishmaymiz.
«Shiszin» 305 she‘riy asarni o‘z ichiga oladi. Ular to‘rt qismga bo‘lingan: «
Gofun» («Saltanatlar odatlari»), «Syao ya»
(«Kichik qasidalar»), «Da ya» («Ulkan qasidalar») va «Sun» («Alqovlar»), «
Shiszin»dagi she‘riy asarlar asosan xalq
og‘zaki ijodining yozib olingan variantlaridir, to‘g‘rirog‘i, musiqaga solinga
n she‘rlardir. Agar qadimda musiqa va raqs
bir-
biridan ajralib chiqmaganini nazarda tustak, bu yodgorlikda ham so‘z san‘ati
, ham musiqa san‘ati, ham raqs san‘ati
ruhini, unsurlarini ko‘rish mumkin. Chunonchi, «YUeszin» («Musiqa ha
qida kitob») deb atalgan qadimgi
yodgorliklardan bizgacha etib kelgan bir parchada shunday deb yoziladi
: «She‘riyat, bu – so‘zga aylangan intilish.
Qo‘shiq uni tovush orqali ifodalaydi; raqs badiiy qiyofani harakat orqali etka

---

zadi. Har uchala tur yurakda ildiz otadi,
keyin ularga musiqiy asboblar ergashadi» 
161 
. Bu parchadan o‘sha paytlarda so‘z san‘ati kuy va raqs talablariga
bo‘ysundirilgani ko‘rinib turibdi.
«Shiszin»dagi folklor qo‘shiqlarida muhabbat va do‘stlik tuyg‘ulari o‘ziga x
os, rang-barang ifoda topgan. Bu
tuyg‘ular bejamadorlikdan, balandparvozlikdan, soxtalikdan yiroq, o‘zida s
hakliy go‘zallikning ajoyib namunasini
aks ettiradi. Ana shu xalq qo‘shiqlari xitoy yozma adabiyotiga asos bo‘ldi: u
ch yarim ming yil avval xitoy yozuvi –
ierogliflari yaratildi. SHuni aytish kerakki, ieroglif yozuv rang-
barang, bazo‘r ilg‘anadigan nozik ishoralarni
tasvirlashda mavhum va ko‘pyoqlamali tushunchalarni, turli ma‘no urg‘ulari
ni va qirralarini 
ifodalash uchun cheksiz 
 
imkoniyatlarga ega. Masalan,