Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

“A
xjviok
, 
ўйлаганини айтади, доно керакли гап­
н и ”. Сен шундай ёзгинки, қаҳрамонинг одам бўлиши шарт 
эмас, ҚАҲРАМОН бўлсин. Кулганда фақат БИЗнинг одамлар- 
га ўхшаб кулсин, йиғлаганда фақат БИЗнинг одамларга хос 
йиғласин. Қаранг, нақадар оламшумул “м антиқ”!
Бир тасаввур қилиб кўринг. Наҳот Маргарет Тэтчер ўз на- 
бирасини ўзбек кампиридан кўра камроқ яхши кўрса? Кўз 
ўнгизга келтиринг: америкалик миллиардернинг яқин ки- 
шиси қазо қилди. Миллиардер мархум тепасида йиғлаб ту- 
рибди. Иттифоқо, Ўзбекистонинг олис бир қишлоғида худди 
шу соатда оддий ўзбек дехдонининг яқин одами ҳам оламдан 
ўтди. Дехдон ҳам мархум устида йиғлаб турибди. Кимёгар- 
лар текш ириб кўрсин: дунёнинг у бурчида ғам чекаётган бир 
одам билан дунёнинг бу бурчида изтироб чекаётган иккинчи 
бир одамнинг кўзёши бир-биридан ф арқ қилармикин? Ин- 
соннинг қувонч ва изтироблари чегарани тан олармикин? 
Катта-кичик “и зм -и зм ”ларга бўйсунармикин?
Чўлпон шеърияти шабнамга ўхшаши бежиз эмас. Шоир 
тўйгулари ш абнамдек шаффоф, шудрингдек покиза ва, энг 
мухами, табиий эди. Табиийлик эса ёлғон мантиқни ҳазм 
қилолмайди. Чўлпон ва чўлпонлар ёлғон мантиққа бўйсуна 
олмагани учун ҳам маҳв этилди. Адолат шабадалари энди- 
энди эса бошлагандан кейин ҳам галати гаплар бўлди. Эсланг: 
“Чўлпон, Фитрат ва бошқалар фуқаро сифатида оқланди, 
ижодкор сифатида оқланмади”. Ростдан бир чақирим узоқ, 
ёлғонга бир энлик яқин турадиган бундай ярим ҳақиқатни, 
чорак, нимчорак, ним -ним чорак ҳақиқатни ўйлаб топган- 
ларга тасанно, демай илож йўқ! Қаранг, фуқаро сифатида 
оқланибди-ю, ижодкор сифатида қоралигича қолаверади. 
Барака топ, шоввоз!
Ҳолбуки, булар ҳақиқий истеъдодлар, ҳақиқий ижодкор- 
лар эди. Яъни, фуқаро сифатида нимани ҳис қилса, ижод­
кор сифатида шуни қогозга рост туширган. Модомики, улар
У т к и р Х о ш и м о в . 'Я р и м к р даф тари' 
233

---

фуқаро сифатида оқланган бўлса, демак... ёзган асарлари 
ҳақ экан-да!
М ана,' қаерда ётибди ХДҚИҚИЙ МАНТИҚ! Агар шу 
тафаккур йўлидан борадиган бўлсак, кўп йиллар ай- 
тишга қўрққанимиз, адолатли фикрга келамиз. Чўлпон 
ва бошқаларнинг “миллатчилик руҳида ёзилган” деб 
баҳоланган асарларига туҳматомуз, биртарафлама ёндошил- 
ган. Адолат ва адолатсизлик, миллий ғурур ва миллатчилик, 
ҳақиқат ва уйдирма аралаш-қуралаш қилиб юборилган.
Шукроналар бўлсинки, янги замонлар келди. Билмадим, 
эҳтимол яна ўн йиллардан кейин бу гапларни достон қилиб 
ўтириш эриш туюлар. Лекин ҳозир айтмасак бўлмайди. Ўша 
мантиқсизликлар қайтадан ягона ва ўзгармас “м антиқ”қа ай- 
ланмаслиги учун ҳам бу гапларни айтиш керак. Қодирийлар 
Чўлпонлар, Фитратлару Беҳбудийлар, Элбеклару Усмон Но- 
сирларнинг чирқиллаган руҳи бугун бу ҳақиқатни бор овоз- 
да айтиш ини тақозо қиляпти. Шундай қилмасак, шаҳидлар 
арвоҳи бизни кечириши қийин.
1990 йил