Ёзёвон чўллари давлат табиат ёдгорлиги ўсимликлар дунёси бўйича мoниторинг ўтказиш

1. Янтоқ – alhagi- sparsifolia - у бурчакдошлар оиласига мансуб бўлиб, бўйи 50-150 смга етадиган кўп йиллик ўсимлик. Илдизи кучли ривожланган. Тупроқнинг 15-20 метрга қадар остки қисмигача кириб боради. Пояси сершох, дағал, ташки қисми кўкиш пўст билан ўралган. Барглари туксиз, 2-4 см узунликда, эни 1,5-2,5 см кенгликда, элипсимон ёки тескари тухумсимон, охири учли.
Поясининг пастки қисмидаги тиконлари, поянинг юқори қисмидаги тиконлардан катта. Июль-август ойларида гулллайди. Меваси июль-октябрь ойларида пишиб, етилади. Янтоқ қўйларни энг иштаха билан ейдиган севимли, тўйимли озуқаси ҳисобланади.
Янтоқ Марказий Фарғона чўлларида катта майдонларни шиғол қилган ландшафт ҳосил қилувчи ўсимлик. У қумтепаликларда, қумтепалик оралиқларда, тўқайда кўплаб ўсади ва аҳолини чорва моллари учун етарли даражада захирага эга бўлган. Лекин ҳозирги кунда у эгаллаган майдонларнинг кўп қисми ўзлаштирилиб, маданий ландшафтларга айлантирилган. Халқ табобатида янтоқ гулли, уруғи қайнатмасидан тайёрланган шарбат – дамламасидан буйракдаги тошни эритиш, ич кетарга қарши (қон кетганда) дори сифатида, шунингдек офтоб урганга қарши ошқозон-ичак касалликлари давомида фойдаланиб келинмоқдаю
Хозирги кунда ёнтоқзорлар чўллардан ўтган йиллар, сув йўллари, шўрлашган ерлар ва қўриқланадиган майдонлардагина ландшафт хосил қилади. У муҳофазага мухтож, уни олдинги хаётини тиклаш учун барча имкониятлардан фойдаланиш лозим деб биламиз.
2. Шилдирбош-Sterotiza. У кўп йиллик ўт ўсимлик. Шилдирбош бурчоғдошлар оиласига мансуб, бўйи 50-60 см гача етади. У дарё ва ариқ бўйларида, тўқайларда сернам тупроқли жойларда тарқалган. Шилдирбош кўпроқ кичик-кичик майдонларда тасмасимон узлик-узлик холда ландшафт ҳосил қилади. Уни қайнатмасидан (ер устки қисмидан) қон тўхтатувчи дори сифатида фойдаланилади. Унинг таркибида сферафиза алколойиди бўлгани учун ундан қон босимни пасайтиришда ҳам фойдаланиш мумкин.
3. Маймунжон –Rubus coesius. Рангдошлар оиласига мансуб, бўйи 150 смгача етадиган бутасимон ўсимлик у кўпинча ётиб ўсади. Унинг бир йиллик новдалари ёйсимон, эгилган, силиндир шаклда, сертикон, баъзан дағал туклари билан қопланган. Барги уч баргчали мураккаб барг, банди тукли ва тиконли, барчалари нотўғри тишсимон қирқилган, охиргиси тухумсимон румб шаклда. Гулли шохлари узун унда тўпгуллари жойлашган. Меваси кўпданакли, кўк қорамтил рангли. У май-июнь ойларида гуллайди. Мевалари июнь-июль ойларида пишиб етишади. У ариқ ва дарё бўйларида, ўта намли ерларда тўқайда тарқалган. Халқ табобатида маймунжоннинг янги терилган мевалари зотилжам касаллигини, баргидан тайёрланган қиёмдан эса тамоқ оғриғини даволашда фойдаланилади. Уни мевасидан озиқ-овқат саноатида турли конфетлар, ёқимли ликор, спиртсиз ичимликлар, лимонатлар, ишлаб чиқариш мумкин. Меваси таркибида шакар, эфир мойи, танит, оқсил, флавонлар, калий ва фосфорт тузлари, солитцин, олма, чумоли ҳамда лимон кислоталари ва с витамини бўлади. У яхши асал берувчи ўсимлик сифатида ҳам аҳамиятлидир.