Ёзёвон чўллари давлат табиат ёдгорлиги ўсимликлар дунёси бўйича мoниторинг ўтказиш

1. Саксовул-Holoxylon- бу туркум турлари шўрадошлар оиласига мансуб. Ўсимликлар бўлиб унинг икки тури- (Holoxylon persicum- оқсаксовул H. Apxlylum- қора саксовул), марказий Фарғона, шу жумладн Ёзёвон чўлларда ҳам учрайди. Оқ саксовул қумтепаликларда, асосан харакатчанг қумларда ўсади. У бўйи 5 м гача етадиган кичик дарахт бўлиб барглари асосидан қўшилиб ўсган, учи ингичка ўткир. Ҳосил шоҳларининг уч гул билан тугайди. Шунинг учун ҳам гуллагандан кейин ўсишдан тўхтайди. Март-апрель ойларида гуллаб мева беради. У чорва молларига ем хашак сифатида, шунингдек қумларни мустахкамлашда, ихотазорлар барча қусмида аҳамиятлидир. Айниқса унинг танасида тайёрланган қумлихлар оёқ оғриғи касалликларни даволашда халқ табобатида ишлатилиб келинмоқда.
2. Қорасаксовул- H. Apxlylum- бўйи 9 м гача етадиган танаси йўғон, мустахкам, тўқ кулранг дарахт.
Барглари асосидан қўшилиб ўсмаган ва учи тумтоқ, уч бурчаксимон бўртмачалар даражасида қисқарган. Ҳосил шоҳлари гул билан тугамайди. Шунинг учун ҳам гуллагандан кейин ҳам ўсиш тўҳтамайди. Апрель-сентябрь ойларида гуллаб мева беради. У шўрлашган қумларда, қисман шўрҳак ерларда-қумларда ҳам ўсаверади. Қорасаксовул марказий Фарғонанинг қумли чўлларида табиий холда тарқалган. У 50-60 йил яшайди ва аста секин қурий бошлайди. Қорасаксовул ҳайвонларнинг тўйимли озуқаси ва ихота барпо қилишда аҳамиятлидир.
Бундан ташқари ёқилғи кўмир хом ашёси, қумларни мустахкамлашда ҳам муҳим аҳамиятли ихотобоп ўсимликдир.
Қорасаксовулда мезафитлик, ксерафитлик ва голофитлик хусусиятлари мужассамлашган. Шунинг учун ҳам у ер танламайди, тупроққа ва намга талабчанг эмас. Қорасаксовулдан турли мақсадларда тартибсиз фойдаланиш, уларнинг захираларини камайиб боришига сабаб бўлмоқда. У муҳофазага мухтож ундан самарали фойдаланиш учун фанга асосланган режа бўлмоғи ва шу режа асосида фойдаланилса унинг захиралари йил сари ортиб бораверади.
3. Черкез- Salsola richteri. У шўрадошлар оиласига мансуб бўйи 2.5 м гача етадиган бута пояси тик, остидан шохланмаган, эски тубларининг пўстлоғи кулранг, ёшлариники эса очроқ бўлади. Барглари ипсимон, узунлиги 4-8 см. Илдизи кучли ривожланган бўлиб, тупроқ остига анга чуқурроқ кириб боради. У мар-апрел ойларида кўкаради, июл-июнь ойларда гуллайди. Мевалаш август-сентябрь ойларида кузатилади. У харакатчанг барҳам қумларида яхши ўсади. Қумлар мустахкамлангандан кейин унинг ўсиши секинлашади. Унинг ҳайвонлар хуш кўриб ейди. Черкизнинг новда ва баргларидан дори сифатида ишлатилади. Сальсалин альколокди бўлади. Баргидан жун матоларни бўяш учун бўёқ олиш мумкин. У қумларни мустахкамлайдиган ҳайвонларига ем хашак бўладиган ихота сифатида фойдаланиш мумкин бўлган ўсимлик. Черкезни режа асосида кўпайтириб борилса, режа асосида унинг бойликларидан самарали фойдаланилса, у яратган бойликлар тугалмас бойлик бўлиб қолаверади. У қумли чўлларда ўсаётган ўсимликлар орасида энг яхши фойда етказадиган ўсимликлардан биридир.