Misol. EKUK(462,252) ni toping.
462 = 252⋅1 + 210,
252 = 210⋅1 + 42,
210 = 42⋅5.
demak, EKUB(462,252) =42
Javob: EKUK(462,252)=2772
Mashqlar.
Quyidagi sonlarning EKUK ini toping.
1) 645 и 381; 2) 846 и 246; 3) 5338 и 11618.
Javob: 1) 81915; 2) 34686; 3) 197506.
4. Natural sonlarni tub ko`paytuvchilarga ajratish.
Istalgan natural sonni tub ko`paytuvchlar ko`paytmasi shaklida tasvirlash mumkin, bunda bir xil ko`paytuvchilar ko`paytmasi daraja shaklida yozildi. Agar zarur bo`lsa, bu ko`paytmada tub sonlarning nol ko`rsakichli darajasini ham qo`llash mumkin. Shunday qilinganda chekli sondagi istalgan tub sonlarni bir xil tub sonlar nomanfiy butun ko`rsatkichli darajalarining ko`paytmasi shaklida tasvirlash mumkin.
Misol. a=255133, b=3274, c=53172 sonlarni bir tub sonlar darajalarining o`paytmasi shaklida yozing.
Yechilishi.
a=255133=25305170133170,
b= b=3274=20325074130170,
c=53172=20305370130172.
Teorema. Ikkita va natural sonlar berilgan bo`lsin, bunda p1, p2, …, ps — turli tub sonlar, ki va li — daraja ko`rsatkichlar esa nomanfiy butub sonlar. M soni n soniga bo`linidhi uchun barcha i =1, 2, … , s uchun ki li tengsizlik bajarilishi zarur va yetarli.
Isboti:
Agar m=nx, bunda xN, bo`lsa, x ning istalgan tub bo`luvchisi p1, p2, … , ps sonlardan biriga teng bo`ladi. Shuning uchun kabi yozish mumkin,bu yerda ti0.
Bundan .
Natural sonning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasining yagonaligidan ki=li+ti, bundan esa barcha i=1, 2, 3, … , s uchun kili ekani kelib chiqadi.
Agar barcha i=1, 2, 3, … , s uchun kili bo`lsa, u holda bo`ladi. Bundan m=nx ekani kelib chiqadi.
Bu teoremadan berilgan sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisini va eng kichik umumiy karralisini topishning yangi uslini beradi.
1. EKUB(m1,m2,…,mr) = , bu yerda barcha i=1,2,…,s lar uchun ui=min{k1i,k2i,…,kri}.
Ya`ni, berilgan sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisini topish uchun ularning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasidagi bir xil tub ko`paytuvchilarni eng kichik darajalari bilan olib, ularni o`zaro ko`paytirish kerak.
2. EKUK(m1,m2,…,mr) = , bu yerda barcha i=1,2,…,s lar uchun vi=max{k1i,k2i,…,kri}.
Ya`ni, berilgan sonlarning eng kichik umumiy karralisini topish uchun ularning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasidagi bir xil tub ko`paytuvchilarni eng katta darajalari bilan olib, ularni o`zaro ko`paytirish kerak.
Misol. 91476, 3960 va 3360 sonlarining eng katta umumiy bo`luvchisini toping.
91476
|
2
|
3960
|
2
|
3360
|
2
|
45738
|
2
|
1980
|
2
|
1680
|
2
|
22869
|
3
|
990
|
2
|
840
|
2
|
7623
|
3
|
495
|
3
|
420
|
2
|
2541
|
3
|
165
|
3
|
210
|
2
|
847
|
7
|
55
|
5
|
105
|
3
|
121
|
11
|
11
|
11
|
35
|
5
|
11
|
11
|
1
|
7
|
7
|
|
1
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
91476=22337112
|
3960=2332511
|
3360=25357
|
Bulardan, EKUB(1476, 3960, 3360)=22325070110=12
Javob: 12
Misol: 462, 252, 90 sonlarining eng kichik umumiy karralisini toping.
462
|
2
|
252
|
2
|
91
|
7
|
231
|
3
|
126
|
2
|
13
|
13
|
77
|
7
|
63
|
3
|
1
|
|
11
|
11
|
21
|
3
|
|
|
1
|
7
|
7
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
462=23711
|
252=22327
|
91=713
|
Bulardan, EKUK(462, 252, 91)=223271111131=36036
Javob: 36036.
5. Berilgan sonning bo`luvchilari sonini aniqlash.
Teorema. sonining barcha natural bo`luvchilari soni (1+1) (2+1)… (k+1) ga teng.
Isbot. n sonining har bir natural bo`luvchisini yagona usulda ko`rinishda yozish mumkin, bunda barcha i=1,2,3, …, k lar uchun i≤i. shuning uchun n sonining barcha bo`luvchilari soni (1,2,3, …,k) majmuaning mumkin bo`lgan barcha holatlari soniga teng. i son 0 dan i gacha i+1 xil qiymat qabul qiladi, shu sababli mumkin bo`lgan holatlar soni (1+1) (2+1)… (k+1) ga teng.
Misol. 180 sonining barcha natural bo`luvchilari sonini toping.
Yechilishi. 180=22325. (180)=(2+1)(2+1)(1+1)=18
Javob: 18 ta.
6. Ba`zi ajoyib sonlar
6.1. Mukammal sonlar.
Evklid o`zining “Negizlar”ida mukammal sonlar bilan shug`ullangan. U mukammal son deb o`zining xos bo`luvchilari (shu sonning o`zidan boshqa bo`luvchilari) yig`indisiga teng bo`lgan sonlarni atagan. Agar n sonining xos bo`luvchilari yig`indisi (n) bilan belgilansa, mukammal son uchun (n)=n bo`ladi.
Masalan, 6=1+2+3; 28=1+2+4+7+14.
Qadimiy greklarga (ikki ming yil oldin) faqat 4 ta mukammal son ma`lum bo`lgan: 6, 28, 496, 8128.
Mukammal sonlarni hosil qilish usuli quyidagi Yevklid-Eyler teoremasida bayon etilgan.
Teorema(Yevklid-Eyler teoremasi). Agar n=2k-1(2k-1) (k>1 natural son) bo`lib, 2k-1 tub son bo`lsa, n mukammal son bo`ladi.
6.2. Baxtli sonlar.
1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33, ... (1)
toq sonlar ketma- ketligidan quyidagicha yangi ketma-ketlik tuzamiz.
u1=1 va u1 dan katta bo`lgan eng kichik toq son 3 ni u2 deb olamiz. Endi (1) ketma-ketlikning har bir uchinchi elementini o`chiramiz. Natijada undagi 5, 11, 17, ... raqamlar o`chirilib,
1, 3, 7, 9, 13, 15, 21, 25, 27, 31, 37, ... (2)
ketma-ketlik hosil bo`ladi. (2) ketma-ketlikning u2=3 dan keyingi o`chirilmasdan qolgan elementa 7 ni u3 deb olamiz: u3=7. Endi (2) ketma-ketlikning har bir yettinchi elementini o`chiramiz. Natijada
1, 3, 7, 9, 13, 15, 25, 27, 31, 37, ... (3)
ketma-ketlik dosil bo`ladi. (3) da u3=7 dan keyin o`chirilmagan hadni u4=9 deb olamiz. Endi (3) ketma-ketlikning har bir 9-hadini o`chiramiz va hokazo. Shu yo`l bilan shunday ketma-ketlikni hosil qilamizki, uning 100 dan kichik bo`lgan hadlari quyidagilardan iborat bo`ladi:
1, 3, 7, 9, 13, 15, 21, 25, 31, 33, 37, 43, 49, 51, 53, 63,
67, 69, 73, 75, 79, 87, 93, 99 (4)
Shu yo`l bilan tuzilgan cheksiz ketma-ketlikning hadlari baxtli sonlar deb ataladi. Baxtli son deb nom berilishiga sabab, ularning o`chirilmasdan qrlganligi bo`lsa kerak. (4) ketma-ketlikda cheksiz ko`p tub sonlar bor, degan gipoteza mavjud bo`lsa-da, lekin bu masala hozirgacha isbot qilinmagan. 98600 gacha bo`lgan baxtli sonlar orasida 715 ta tub baxtli son mavjudligi hisoblangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |