Evklid algoritmi


Misol. EKUK(462,252) ni toping. 462 = 252⋅1 + 210, 252 = 210⋅1 + 42, 210 = 42⋅5. demak, EKUB(462,252) =42 Javob



Download 195 Kb.
bet3/9
Sana26.02.2022
Hajmi195 Kb.
#470210
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Misol. EKUK(462,252) ni toping.
462 = 252⋅1 + 210,
252 = 210⋅1 + 42,
210 = 42⋅5.
demak, EKUB(462,252) =42

Javob: EKUK(462,252)=2772


Mashqlar.
Quyidagi sonlarning EKUK ini toping.
1) 645 и 381; 2) 846 и 246; 3) 5338 и 11618.
Javob: 1) 81915; 2) 34686; 3) 197506.


4. Natural sonlarni tub ko`paytuvchilarga ajratish.
Istalgan natural sonni tub ko`paytuvchlar ko`paytmasi shaklida tasvirlash mumkin, bunda bir xil ko`paytuvchilar ko`paytmasi daraja shaklida yozildi. Agar zarur bo`lsa, bu ko`paytmada tub sonlarning nol ko`rsakichli darajasini ham qo`llash mumkin. Shunday qilinganda chekli sondagi istalgan tub sonlarni bir xil tub sonlar nomanfiy butun ko`rsatkichli darajalarining ko`paytmasi shaklida tasvirlash mumkin.
Misol. a=255133, b=3274, c=53172 sonlarni bir tub sonlar darajalarining o`paytmasi shaklida yozing.
Yechilishi.
a=255133=25305170133170,
b= b=3274=20325074130170,
c=53172=20305370130172.
Teorema. Ikkita va natural sonlar berilgan bo`lsin, bunda p1, p2, …, ps — turli tub sonlar, ki va li — daraja ko`rsatkichlar esa nomanfiy butub sonlar. M soni n soniga bo`linidhi uchun barcha i =1, 2, … , s uchun ki li tengsizlik bajarilishi zarur va yetarli.
Isboti:
 Agar m=nx, bunda xN, bo`lsa, x ning istalgan tub bo`luvchisi p1, p2, … , ps sonlardan biriga teng bo`ladi. Shuning uchun kabi yozish mumkin,bu yerda ti0.
Bundan .
Natural sonning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasining yagonaligidan ki=li+ti, bundan esa barcha i=1, 2, 3, … , s uchun kili ekani kelib chiqadi.
 Agar barcha i=1, 2, 3, … , s uchun kili bo`lsa, u holda bo`ladi. Bundan m=nx ekani kelib chiqadi.
Bu teoremadan berilgan sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisini va eng kichik umumiy karralisini topishning yangi uslini beradi.
1. EKUB(m1,m2,…,mr) = , bu yerda barcha i=1,2,…,s lar uchun ui=min{k1i,k2i,…,kri}.
Ya`ni, berilgan sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisini topish uchun ularning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasidagi bir xil tub ko`paytuvchilarni eng kichik darajalari bilan olib, ularni o`zaro ko`paytirish kerak.
2. EKUK(m1,m2,…,mr) = , bu yerda barcha i=1,2,…,s lar uchun vi=max{k1i,k2i,…,kri}.
Ya`ni, berilgan sonlarning eng kichik umumiy karralisini topish uchun ularning tub ko`paytuvchilarga yoyilmasidagi bir xil tub ko`paytuvchilarni eng katta darajalari bilan olib, ularni o`zaro ko`paytirish kerak.
Misol. 91476, 3960 va 3360 sonlarining eng katta umumiy bo`luvchisini toping.

91476

2

3960

2

3360

2

45738

2

1980

2

1680

2

22869

3

990

2

840

2

7623

3

495

3

420

2

2541

3

165

3

210

2

847

7

55

5

105

3

121

11

11

11

35

5

11

11

1

7

7




1

1































91476=22337112

3960=2332511

3360=25357

Bulardan, EKUB(1476, 3960, 3360)=22325070110=12
Javob: 12
Misol: 462, 252, 90 sonlarining eng kichik umumiy karralisini toping.

462

2

252

2

91

7

231

3

126

2

13

13

77

7

63

3

1




11

11

21

3







1

7

7










1


































462=23711

252=22327

91=713

Bulardan, EKUK(462, 252, 91)=223271111131=36036
Javob: 36036.
5. Berilgan sonning bo`luvchilari sonini aniqlash.
Teorema. sonining barcha natural bo`luvchilari soni (1+1) (2+1)… (k+1) ga teng.
Isbot. n sonining har bir natural bo`luvchisini yagona usulda ko`rinishda yozish mumkin, bunda barcha i=1,2,3, …, k lar uchun i≤i. shuning uchun n sonining barcha bo`luvchilari soni (1,2,3, …,k) majmuaning mumkin bo`lgan barcha holatlari soniga teng. i son 0 dan i gacha i+1 xil qiymat qabul qiladi, shu sababli mumkin bo`lgan holatlar soni (1+1) (2+1)… (k+1) ga teng.
Misol. 180 sonining barcha natural bo`luvchilari sonini toping.
Yechilishi. 180=22325. (180)=(2+1)(2+1)(1+1)=18
Javob: 18 ta.
6. Ba`zi ajoyib sonlar
6.1. Mukammal sonlar.
Evklid o`zining “Negizlar”ida mukammal sonlar bilan shug`ullangan. U mukammal son deb o`zining xos bo`luvchilari (shu sonning o`zidan boshqa bo`luvchilari) yig`indisiga teng bo`lgan sonlarni atagan. Agar n sonining xos bo`luvchilari yig`indisi (n) bilan belgilansa, mukammal son uchun (n)=n bo`ladi.
Masalan, 6=1+2+3; 28=1+2+4+7+14.
Qadimiy greklarga (ikki ming yil oldin) faqat 4 ta mukammal son ma`lum bo`lgan: 6, 28, 496, 8128.
Mukammal sonlarni hosil qilish usuli quyidagi Yevklid-Eyler teoremasida bayon etilgan.
Teorema(Yevklid-Eyler teoremasi). Agar n=2k-1(2k-1) (k>1 natural son) bo`lib, 2k-1 tub son bo`lsa, n mukammal son bo`ladi.
6.2. Baxtli sonlar.
1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33, ... (1)
toq sonlar ketma- ketligidan quyidagicha yangi ketma-ketlik tuzamiz.
u1=1 va u1 dan katta bo`lgan eng kichik toq son 3 ni u2 deb olamiz. Endi (1) ketma-ketlikning har bir uchinchi elementini o`chiramiz. Natijada undagi 5, 11, 17, ... raqamlar o`chirilib,
1, 3, 7, 9, 13, 15, 21, 25, 27, 31, 37, ... (2)
ketma-ketlik hosil bo`ladi. (2) ketma-ketlikning u2=3 dan keyingi o`chirilmasdan qolgan elementa 7 ni u3 deb olamiz: u3=7. Endi (2) ketma-ketlikning har bir yettinchi elementini o`chiramiz. Natijada
1, 3, 7, 9, 13, 15, 25, 27, 31, 37, ... (3)
ketma-ketlik dosil bo`ladi. (3) da u3=7 dan keyin o`chirilmagan hadni u4=9 deb olamiz. Endi (3) ketma-ketlik­ning har bir 9-hadini o`chiramiz va hokazo. Shu yo`l bilan shunday ketma-ketlikni hosil qilamizki, uning 100 dan kichik bo`lgan hadlari quyidagilardan iborat bo`ladi:
1, 3, 7, 9, 13, 15, 21, 25, 31, 33, 37, 43, 49, 51, 53, 63,
67, 69, 73, 75, 79, 87, 93, 99 (4)
Shu yo`l bilan tuzilgan cheksiz ketma-ketlikning hadlari baxtli sonlar deb ataladi. Baxtli son deb nom be­rilishiga sabab, ularning o`chirilmasdan qrlganligi bo`lsa kerak. (4) ketma-ketlikda cheksiz ko`p tub sonlar bor, degan gipoteza mavjud bo`lsa-da, lekin bu masala hozirgacha isbot qilinmagan. 98600 gacha bo`lgan baxtli sonlar orasida 715 ta tub baxtli son mavjudligi hisoblangan.

Download 195 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish