EtiologiyaSI: ilgari tuxum hujayra ekzotoksinlar manbai deb hisoblanganligi uchun toksikoz deb nomlanardi, lekin hozircha hech kim toksin topmagan. Patogenezi

Magniy sulfatni og`ir preeklampsiya va eklampsiyada qo’llash sxemasi :

• 
  Yuklama doza:
  

- 25% - 15 ml magniy sulfatni (1 – 3 shpristda) vena ichiga 5 daqiqa ichida yuboriladi;

- so’ng har bir dumbaga mushak orasiga magniy sulfatni 10 ml dan novokain bilan birga yuboriladi

- agar talvasa qaytarilsa, 15 daqiqadan keyin 10 ml magniy sulfati vena ichiga 5 daqika ichida yuboriladi

• 
  Quvvatlab turuvchi doza
  

- 10 ml dan mushak orasiga har 4 soatda

- tug`ruqdan keyin yoki oxirgi talvasadan keyin 24 soat ichida magniy sulfatni davom ettirish

- magniy sulfatini har bir qayta yuborishdan oldin quyidagilarga ishonch hosil qiling:

1) nafas olish soni 16tadan kam bo’lmasligi kerak

2) tizza reflekslari mavjudligi

3) oxirgi 4 soat ichida diurezning 30 ml/soatdan kam bo’lmasligi.

Magniy sulfat kiritishni kechiktiring yoki qilmang, agar:

• 
  Nafas olish soni 16dan kam bo’lsa
  
• 
  Tizza reflekslari kuzatilmasa
  
• 
  So’nggi 4 soat ichida diurez 30 ml/soatdan kam bo’lsa, antidot qo’llang – kalstiy glyukonat vena ichiga 10% sekinlik bilan nafasi tiklanguncha yuboring.
  

Magniy sulfat bo’lmagan taqdirda diazepam ishlatilishi mumkin, faqat diazepam plastenta orqali erkin o’tishi mumkin, shuning uchun nafasni neonatal buzilishi rivojlanishiga katta xavf bor. Diazepamni talvasani to’xtatish uchun bir marta ishlatilishi chaqaloqda nafas buzilishiga olib kelishi kamdan-kam kuzatiladi. Diazepamni tomir orqali uzoq muddatli ishlatish bachadon-plastentar ishemiyasining patologik ta’siriga oldin chalingan chaqaloqlarda nafas buzilishi xavfini orttiradi. Diazepam qoldiqli asoratlarining ta’siri bir necha kun saqlanib qolishi mumkin.

Diazepamning og`ir preeklampsiya va eklampsiyada qo’llash sxemasi:

• 
  Yuklama doza:
  

* 10 mg (2ml) diazepam vena ichiga 2 daqiqa ichida

* agar talvasa takrorlansa yuklama dozani takrorlang.

• 
  Quvvatlab turuvchi doza:
  

* sedatastiya holatini saqlab turish uchun 40 mg diazepamni 500 ml fiziologik eritmada vena ichiga tomchilatib yuboring, ammo ayol hushida bo’lishi kerak.

* agar doza 1 soat ichida 30 mg dan oshsa, nafasning sustlashishi kuzatilishi mumkin, bunday hollarda 24 soat mobaynida 100 mg dan ko’p diazepam qo’llamaslik lozim:

- to’g`ri ichak orqali yuborish, agar v/ichiga yuborishning iloji bo’lmasa, 20 mg diazepamni 10 ml li shpristda to’g`ri ichak orqali yuboriladi. Agar talvasa qaytalinsa, yana qo’shimcha soatiga 10 mg dan diazepam yuborish mumkin.

Yuqori bosimni pasaytirish (AD>160/100 mm sim. ust. teng) va diastolik bosimni 90 va 100 mm sim. ust. teng ushlab turilishi sterebrovaskulyar qon quyilishi xavfini kamaytirish uchun zarur. Davolash keyingi xurujlarning oldini olishi mumkin.

So’nggi yillarda gipotenziv preparatlarga munosabat ancha ehtiyotkorona bo’lib qoldi, chunki ularning bir-birini kuchaytiradigan ta’siri kuzatilmoqda. Hozirgi kunda gipertenziyaga qarshi bitta vositani tavsiya etish uchun ma’lumotlar kamlik qiladi, shuning uchun tanlash individual va iqtisodiy sharoitga bog`liqdir. Bundan tashqari, antigipertenziv vositalar gipertenziyani qay darajada ishlatilishi zarari foydasidan ko’proqligi to’g`risida ma’lumotlar etarli darajada emas. Odatda KB 169-170/110 mm sim. ust.teng bo’lsa, uni tushirishga harakat qilinadi. Lekin KB ning keskin pasayishi bachadon-plastenta qon aylanishining buzilishidan homila nobud bo’lishi mumkin!

JSST tomonidan homiladorlik davridagi gipertenziv holatlarni davolashga tavsiya etiladigan gipotenziv vositalardan quyidagilarni ko’rsatish mumkin:

1. 
   qisqa muddatli preparatlar:
   
   • 
     gidralazin – tomir ichiga quyiladigan preparatlardan tanlanadi, arteriyalarni kengaytirib, qon oqimiga to’sqinlikni kamaytiradi.
     
     • 
       In’ekstiya tarzida buyuriladi, odatda tuzli infuzion eritma shaklida.
       
     • 
       50% hodisalarda nojo’ya ta’sirlari kuzatiladi (kuchli bosh og`rishi, taxikardiya, bezovtalanish, qo’rquv hissi), yaqinlashayotgan preeklampsiya simptomlariga o’xshash belgilari paydo bo’lishi mumkin;
       

gidralazin bo’lmaganda ishlatish mumkin:

• 
  nifedipin (kalstiy yo’lakchalarining blokatori), u ham arterial bosimni pasaytirali va uni peroral ishlatish mumkin.
  

• 
  afsuski, u bosh og`rishlarga gidralazindan ko’ra ko’proq olib keladi;
  

• 
  labetolol tomir ichiga yuboriladi va nifedipinga yaqinroq (nojo’ya ta’sirlari kamroq);
  
1. 
   sekinroq ta’sir qiladigan vositalar:
   

• 
  metildopa simpatik nerv tizimining gipertenziv faoliyatini susaytiradi va 6-12 soat ichida ko’tarilgan qon bosimini boshqarib turadi.
  
  • 
    Dastlabki 48 soat mobaynida haddan tashqari uyqisirashga olib keladi,
    
  • 
    metildofa effektiv bo’lib, dastlabki sedativ ta’sirdan so’ng bolaga ta’sir ko’rsatmaydigan yagona gipotenziv vosita hisoblanadi.
    

• 
  beta-blokatorlar, oksprenoxol, labetalol va atenolol, simpatik nerv sistemasining faolligini jilovlab turadi va metildofadan ko’ra nojo’ya ta’sirlari kamroq.
  

klonidin ta’siri ko’p jihatdan metildopaga o’xshash, birdan-bir farqi - oldinroq ta’sir qilishni boshlaydi (taxminan 30 daqiqadan so’ng)

Gidrolazin yoki labetalol keng ishlatiladigan dorilar hisoblanadi. Ikkalasi ham homila distressiga sabab bo’lishi mumkin va shuning uchun doimiy tarzda yurak ritmini nazorat qilish zarur.

Homiladorlik va tug`ruqni olib borish

Gipertenziv buzilishlarning engil turlari bo’lgan ayollar ambulator sharoitida har hafta kuzatilishi zarur: qon bosimini tekshirish, siydik tahlili (proteinuriyani aniqlash uchun), reflekslarni va homila holatini nazorat qilish (bachadon tubini o’lchash orqali homila o’sishi nazorat qilinadi). Arterial qon bosimi yoki siydikdagi oqsil miqdori oshmaguncha talvasaga qarshi, antigipertenziv, sedativ preparatlarni, trankvilizatorlar va diuretiklarni buyurish man etiladi. Agar siydikda oqsil oshib borsa ayolni og`ir preeklampsiyaga o’xshash qilib olib boriladi. Agar homila holati buzilishi to’g`risida ma’lumot bo’lsa (shu jumladan homila o’sishi to’xtashi belgilari), tug`ruqni barvaqt hal qilish to’g`risidagi muammoni echish lozim.

Og`ir preeklampsiya va eklampsiya bir xil olib boriladi, faqat og`ir preeklampsiya belgilari paydo bo’lishi bilan tug`ruq 24 soat mobaynida sodir bo’lishi inobatga olinsa, eklampsiyada esa – talvasalar paydo bo’lgandan so’ng 12 soat mobaynida. Diastolik arterial bosimni jiddiy nazorat qilish zarur (100 mm sim.ust past, lekin 90 mm sim.ust. past bo’lmasin), suyuqlik balansi (yuborilgan va ajralgan suyuqlik miqdori), hayotiy zarur funkstiyalar, reflekslar va homilaning yurak faoliyati nazorati. Qonning ivishi baholanishi zarur. Davolashda eng asosiysi bu magnezial terapiya o’tkazish, yuqorida ko’rsatilgan gipotenziv preparatlar va infuzion terapiya (suv balansi hisobi bilan). Infuzion terapiya chegaralangan bo’lishi zarur – 85 ml/soatiga yoki siydik chiqishi bir soatda 30 ml dan ziyod bo’lsa.

Ayol holati barqaror bo’lishi bilan tug`ruq sodir bo’lishi kerak. Tug`ruqni homila etilishiga qarab to’xtatish nafaqat ona hayoti uchun, balki homila hayoti uchun ham xavf tug`diradi. Tug`ruq gestastiya muddatiga bog`liq bo’lmagan holda hal etilishi kerak. Agar tug`ruq yo’llari tayyor bo’lsa, tug`ruqni tezlatish mumkin (amniotomiyadan keyin oksitostin yoki prostaglandin yuborish mumkin). Agar qin orqali tug`ruq 12 soat davomida kuzatilmasa (eklampsiyada) yoki 24 soat (og`ir preeklampsiyada), yoki homila distressi aniqlangan bo’lsa, shuningdek bachadon bo’yni «etilmagan» bo’lsa, kesarcha kesishni bajarish kerak.

Tug`ruqdan so’ng 48 soat davomida ayollarni nazorat qilish zarur, chunki eklampsiya qaytalovchi xurujlarining yangidan boshlanish xavfi bor. Talvasaga qarshi davoni tug`ruqdan keyingi 24 soat mobaynida yoki tug`ruqdan keyin ham davom ettirish kerak, qaysi biri oxiri sodir bo’lishiga bog`liq holda. Gipotenziv terapiyani diastolik qon bosimi 110 mm sim.ust. raqamda ushlab turilishi kerak.

Profilaktikasi

Homiladorlik paytidagi gipertenziv holatlarning oldini olish hozirgi zamonda murakkab vazifalardan hisoblanadi, lekin shunga qaramay tug`ish yoshidagi ayollarda sog`lomlashtirish ishlarni olib borish maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa ekstragenital kasalliklari bor ayollarga katta e’tibor berish zarur. Shu tariqa ayollarni homiladorlikdan tashqari vaqtda sinchiklab tekshirib rejalashtirilgan tarzda homiladorlikka tayyorlash kerak. Homiladorlik davridagi gipertenziv holatlar ko’pincha buyrak xastaligiga, hafaqonlikka chalingan, endokrin patologiyasi, yurak qon tomir va jigar kasalliklari bor ayollarda homiladorlik davridagi gipertenziya holati ko’proq rivojlanishini e’tiborga olib, ushbu ayollarda homiladorlik davridagi gipertenziya holatining ilk belgilarini aniqlash muhim ahamiyatga ega.

Bundan tashqari, homilador ayol 18 yoshdan kichik va 35 yoshdan katta bo’lsa ham homiladorlikni muntazam kuzatish zarur. Yuqorida ko’rsatib o’tgan homiladorlik davridagi gipertenziya holatiga moyilligi aniqlangan ayollarga homiladorlik paytidagi gipertenziya holatini og`irlashtiruvchi belgilar haqida ma’lumot berish kerak, chunki bu belgilar namoyon bo’lishi bilan homilador tug`ruqxonaga murojaat qilishi og`ir preeklampsiya va eklampsiyadek homiladorlik davridagi gipertenziya holatlari asoratlarining oldini olishga yordam beradi.
.

Tavsiya etilgan adabiyotlar

Asosiy

1. «Akusherlik» Jabbarova Yu,Q..Ayupova F.M– Toshkent 2008y.

2.«Akusherlik». A. A. Qodirova, Yu. Q. Jabbarova. Toshkent, Ibn Sino. 1993

3. Aylamazyan E.K. «Akusherstvo» - S.Pb., 2002.

4.Spravochnik po akusherstvu i ginekologii /Pod red.G.M. Savelevoy.2007

5. Bodyajina V.I., Jmakin K.N., Kiryuщenkov A.P. «Akusherstvo» – M., 1995.

6. Bodyajina V.I. «Akusherstvo» M.1979.

5.Kalganova R. I. Klinicheskiy uzkiy taz.-Akush i gin.-1979 g

6.Serov V.N., Strijakov A.N., Markin S.A. «Rukovodstvo po prakticheskomu akusherstvu», 1997.

7. Akusherlik va ginekologiya fanidan amaliy mahoratlar/Ayupova F.M..Jabbarova Yu,Q..Nigmatova G.M..Shukurov F.I..Saidjalilova D.D/Uslub.qo’llanma.2008y

Qo’shimcha

8. Abramchenko V.V. Aktivnoe vedenie rodov. / Rukovodstvo. - S.Pb., 1999.

9. Chernuxa E.A. «Rodovoy blok» – M., 1991.

10. Enkin M., Keyrs M., Renfyu M., Dj. Neylson. Rukovodstvo po effektivnoy pomoщi pri beremennosti i rodax. (Perevod s angl. pod redakst. E.Enkin) // S-Peterburg,1999.

11. Kulakov V.I. i soavt. «Rukovodstvo po bezopasnomu materinstvu», 1998.

12.Aylamazyan E.K. «Akusherstvo» - S.Pb., 2002. 22.Jarroxlik soxasi bo’yicha kasalliklar diagnostikasi va davolash algoritmlari/Akademik Karimov Sh.I.taxriri ostida.Toshkent 2003.

13.Uquv tug`ruq tarixi /Sherbaeva D.B..Ayupova F.M..Shukurov F.I.Toshkent-2005

14.”Akusherlik” o’quv qo’llanmasi /Zokirov I.Z.taxriri ostida/ Samarqand 2003

15.Jarroxlik soxasi bo’yicha kasalliklar diagnostikasi va davolash algoritmlari/Akademik Karimov Sh.I.taxriri ostida.Toshkent 2003.

16.Uquv tug`ruq tarixi / Sherbaeva D.B..Ayupova F.M..Shukurov F.I.Toshkent-2005

17.”Akusherlik” o’quv qo’llanmasi /Zokirov I.Z.taxriri ostida / Samarqand 2003.

INTERNET RESURSЫ: www.medi.ru, www.medlinks.ru, www.obgyn.net, www.medscape.com, www.medland.ru,www.med-lib.ru,www.speclit.spb.ru, www.cochrane.org,

www.ksmed.ru/pat/gynecology, www.medsan.ru, www.medtm.ru/gyn.html, www.dir.rusmedserv.com/index /speciality, www.healthua.com/parts/gynaecology