Etimologiya tushunchasi va etimologik tahlil Xalq etimologiyasi hodisasi

2. Etimologiya tushunchasi va etimologik tahlil

Etimologiya - tilshunoslikning so'zning kelib chiqishini, ya'ni haqiqiy asl ma'nosini aniqlaydigan bo'limi. Etimologiyani o'rganish predmeti - lug'at, qadimgi va yangi matnlarda uchraydigan barcha so'zlar, barcha umumiy otlar va tegishli otlar. Uning vazifasi so'zlarning eng qadimgi ma'nolari va shakllarini topish va tushuntirishdir. Ushbu muammoni hal qilish uchun olimlar tillarning o'zaro munosabati va uzoq o'tmishda tillarda mavjud bo'lgan tovush qonuniyatlari haqidagi bilimlardan keng foydalanadilar, shuning uchun etimolog doimo til va jamiyat tarixi bilan shug'ullanishi kerak.
Etimologiya juda murakkab masala. So'zning asl ma'nosini izlash quyidagilarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak: a) tarix berilgan so'z. b) ona tilining boshqa so`zlari bilan bog`lanishi. v) uning turdosh tillar bilan aloqalari. d) ma'lum bir xalqning tarixi
Biz rus tilida XIV-XV asrlardan boshlab qo‘llanila boshlagan, turkiy tillardan o‘zlashtirilgan, shekilli, tatar tilidan olingan “bozor” so‘zini olamiz. Qarz olishning belgisi singarmonizmdir. Tatar tilida "yopiq bozor" degan ma'noni anglatadi. XIV asrga qadar u rus tilida uchramagan, u tatar ta'siri natijasida, dastlab janubiy dialektlarda paydo bo'lgan.
Qo'llanish jarayonida so'z yangi ma'nolarga ega bo'ladi, uning mazmuni ichki shaklidan kengroq bo'ladi. Asl, asl ma'no unutila boshlaydi. Semantikaning tarixiy siljishi, tovush obrazi va morfologik tuzilishidagi oʻzgarishlar tufayli soʻz koʻpincha turkumdoshlar zanjiridan chiqib ketgan. Kelib chiqishi bilan bog'liq bo'lgan so'zlar orasidagi semantik aloqalarning bunday uzilishi deyiladi deetimologizatsiya. Masalan, "vodiy" va "xurmo" so'zlari o'zaro bog'liqligini kam odam biladi. Bu yerda genealogik ildiz “pastki” ma’nosida “dol”dir. Zanjir: doln - dolon - qo'l - palma - palma. “Halqa” so‘zi “qo‘l” so‘zi bilan uzoq vaqtdan beri bog‘lanmagan, garchi ular uchun “qo‘l” so‘zining o‘zagi bir. "Po'stloq", "mo'ynali", "teri", "izskura" - "yaqinda" (teri) so'zlari bir xil ildizdir. "Bokira erlar, rubllar, o'pish" so'zlari bir xil ildiz, o'pish - sog'lom, butun bo'lishni tilayman. "Pak, his, zaif" so'zlari bir ildizli bo'lib, suyaklari sezilishi mumkin bo'lgan zaif so'zlardir.
So'zlarning asl etimologik ma'nolarini unutish va tildagi ichki shaklni yo'qotish natijasida bunday so'z birikmalari tilshunoslarning fikricha, ma'nosiz bo'lib qoladi - "oq zig'ir, qora siyoh", asl ma'nolar. iboradagi so'zlar mantiqiy jihatdan mos kelmaydi.