|
12. Esse
Tema : Etika kategoriyalarinin’ ayriqsha qásiyetleri
Reje:
Etika kategoriyalari
Etika kategoriyalarining ayriqshalıǵı
Jaqsılıq hám jamanlıq óz-ara munasábeti
Burınǵı Sistema etika qádemleri buzib qoyilg’anlig’i , millet ruwxıylıqına tásiri áne sonday shıraysız nátiyjelerge alıp keledi.
Ruwxıylıq jaslar qasında arnawlı bir orın tutadı. Ruwxıylıqtı jaslarımız sanasına chuqurroq sıńırıw kerek, olar ózleri jasap turǵan zamandi, ana -watanı tariyxın tereń bilsin. Xalqımız arasında yetilib shıqqan, pútkil milletimizdiń faxri bolıp dúnyaǵa teńilayotgan ullı oqımıslılar, oyshıl hám sarqardalarni jaqsı úyreniwi, bay tariyxıy hám materiallıq ótmishten qalǵan esteliklerimizni barıp kóriw arqalı olarda patriotlıq sezimleriniń urugini ekkan bólemiz.
Hár bir pán óz kategoriyalar sistemasına iye bolǵanı sıyaqlı etika pániniń de arnawlı kategoriyalar sisteması bar bolıp tabıladı.
Kategoriya (lot) - húkim tariyp mánisin ańlatadı. Etika kategoriyalari gápine: jaqsılıq hám jamanlıq, minnet, ádalat, hújdan, sha'n hám or-ar-namıs sıyaqlılar kiredi.
Etika kategoriyalarining ayriqshalıǵı sonnan ibarat olarda pán retinde etikaning ámeliy tiykarın quraytuǵın anıqlıq eń zárúrli tárepleri hám elementleri ulıwmalastırılǵan halda óz ańlatpasın tabadı. Etika kategoriyalari etikalıq munasábetlerdiń ob'ektiv nizamlıqların jámiyet etikası ómirin hámme tárepleri hám reń-barangligini sáwlelendiredi. Olarda kisiler minez-qulqları, qılıq hám qulıq atvorlari maqullanıwı yamasa qaralanishi óz hákisin tabadı.
Etika kategoriyalari óz mazmunı jixatidan ob'ektiv bolıp tabıladı. Etika kategoriyalarining kóbisi polyar, qarama-qarsı xarakterge iye, mısalı jaqsılıq hám jamanlıq, ádalat hám ádalatsızlik sıyaqlı. Hár bir kategoriyaning ayriqsha qásiyetleri bar jáne onıń menen jámiyet ortasındaǵı baylanıstıń málim táreplerin sáwlelendiredi, ilimiy bilimdiń túrli pogonalarini ańlatadı. Birpara kategoriyalar etika salasın salıstırǵanda júdá keń kamrab aladı hám óz mazmunına kóre bir muncha ulıwma esaplanadı, basqaları bolsa salıstırǵanda tar kategoriyalar bolıp, etikalıq munasábetlerdi shaxstıń ishki dúnyası arqalı bir muncha yakqol sáwlelendiredi.
Jaqsılıq hám jamanlıq etikalıq sananıń anaǵurlım ulıwma túsiniklerine tiyisli bolıp, ádep ıkramlılıq hám buzıqlıqtıń mánisi, mazmunı sonıń menen birge ayırmashılıǵı hám de keriligin pútin bir formada bildiredi.
Insanlar bul kategoriyalar járdeminde dógerek átirapımızda, kúndelik turmısımızdıńda ruy berip atırǵan hámme hádiyse bahalaydilar hám de mánis mazmunına jetediler.
Jaqsılıq hám jamanlıq óz-ara munasábetli, áyne waqıtta kutbiy hám bir-birin biykar etiwshi kategoriyalari bolıp tabıladı. Eger jaqsılıq kategoriyasida anaǵurlım unamlı yaǵnıy etikalıq idealına sáykes keletuǵın zatlar haqida qıyallar jıynanıp, jamanlıq túsiniginde adamlardıń idealına qarsı keletuǵın, baxtga erisiwge, adamlar arasındaǵı munasábetlerde insaniylik óz-ara húrmet-ızzepke tuskinlik etiwshi túsinikler hám qıyallardı ańlatadı. Etika ulaması insanlardıń qulıqların ekige boladılar : elegant tárbiya tawıp, jaqsılıq etiwge ádetlengen jaqsı xulqli hám jamanlıqqa xarakteristika etip jaman xulqli dep ataǵanlar.
Insaniyattıń etikalıq rawajlanıwı qanday da túwel bolıwı múmkin emes. Jaqsılıq bárháma konkret bolıp tabıladı hám óziniń ziddi jamanlıqsız bolmaydı.
Jamanlıq bárháma da bizge ko'rinavermaydi, geyde xatto jaqsılıq nikobi astında da ruy beriwi múmkin.
Onı fosh etiw hám oǵan qarsı gúresiw eger kiyin bolsada dańqlı wazıypa bolıp tabıladı. Jaqsılıq stixiyali túrde bayram etpeydi. Jamanlıqtı joytıw kóp kúsh hám ko'rbonlar talap etedi. Tek jamanlıqqa qarsı aktiv gúres aparıwǵana adamlardıń etikalıq óz-ara munasábetlerinde jáne de adamgershiliklirok tekshelerge kutarilishiga járdem beredi. Jaqsılıq hám jamanlıqtıń individual rawajlanıwı máplerine sáykes keletuǵın anaǵurlım joqarırok, adamgershiliklirok koefficienttiń payda bolıwına sebep boladı.
Xalqımızdıń etika ándiyshe, sharmu xayo, halollik hám pákizelik, insan qardu-qımbatı tuwrısındaǵı qıyallarǵa qarsı bolǵan Evropa xalıqlarınıń kúsheyip barıwı milliy krizis belgileriniń kusheytiwine alıp keledi.Usınıń sebepinen ruwxıy tómenliktiń tereńlesiwine Batıs mámleketlerinde keń tarqalǵan bag'ritoshlik, adam óltiriwshilik, xojalıq buzıqlıq sıyaqlılar sawlelengen filmler, jurnallar, ádebiyatlar tásiri de kútá úlken boldı.
Milliy ǵárezsizlik sebepli jámiyet ómiriniń barlıq tarawlarında az-azdan ámelge asırılıp atırǵan háreketler barǵan sayın oydinroq kózge taslanıp atır.
Donolar jaqsılıq tuwrısında tómendegi pikirlerdi, jaqsı xikmatlarni aytadılar : Jaqsılıq jolınan júrdingmi, bul joldan chiqma. Jaqsılıq - issik, jamanlıq - suwıq.
Insannıń ómiri jaqsılıq jayinde jaratılǵan. Kim jaqsılıqqa baslasa onı dostım dep bilgin.
El-jurt ushın jaqsılıq qılıw jaqsılıqlardıń gúldiń tajıı esaplanadı.
Minnet- etikanıń tiykarǵı kriteryalarınan biri esaplanadı. Minnet hár bir kisiniń óz wazıypaların tolıq bajarishi, adamlarǵa tuwrı munasábette bolıw sıyaqlı pazıyletlerdi ańlatadı. Minnet - shaxstıń jámiyetke bolǵan munasábetlerinde kórinetuǵın boladı.
Aqıl -ziyreklik, oylaw tiykarında olarǵa súyene otirip óz minnetin orınlaw ruwxıylıqınıń tiykarǵı pazıyletlerinen biri bolıp tabıladı.
Minnet - shaxstıń tiykarǵı pazıyletin ańlatiwshı juwapkershilik, sanalılıq, hújdan sıyaqlı pazıyletler menen bekkem baǵlıq bolıp tabıladı. Minnet múqaddes zat. Minnetke sodiklik watanǵa sadıqlıq bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
