Etika” fanining predmeti va jamiyat hayotidagi ahamiyati. Reja

Axloqshunoslik ilmi falsafa fani bilan o‘zaro aloqadorlikda bo‘ladi. Axloqshunoslik qadimda fizika va metafizika bilan birgalikda falsafaning uzviy (uchinchi) qismi hisoblanar edi. Keyinchalik (Arastudan so‘ng) alohida falsafiy yo‘nalishdagi fan maqomini oldi. Bu fikrni keng ma’noda quyidagicha talqin etish mumkin. Ma’lumki, falsafaning fanlar podshosi sifatidagi vazifasi barcha tabiiy va ijtimoiy ilmlar erishgan yutuqlardan umumiy xulosalar chiqarib, insoniyatni haqiqatga olib borishdir. Shundan kelib chiqkan holda falsafaning tadqiqot ob’ektini tafakkur taraqqiyoti tashkil etadi va u amaliyotda insonni ezgulik orqali haqiqatga olib borishga xizmat qiladi. Shu bois, uni «axloq falsafasi» yoxud «ezgulik falsafasi» deb atash mumkin.

Hozir u falsafiy fan sifatida uch yo‘nalishda ish olib boradi, ya’ni axloqiy tafakkur taraqqiyotini tadqiq etar ekan, u axloqni: birinchidan, bayon qiladi; ikkinchidan, tushuntiradi; uchinchidan, o‘rgatadi. Shunga ko‘ra, u tajribaviy-bayoniy, falsafiy-nazariy va rasmona-me’yoriy tabiatga ega. qadimgilar uni amaliy falsafa deb ataganlar. Zero, sof nazariy axloqshunoslikning bo‘lishi mumkin emas. U insoniyat o‘z tajribasi orqali erishgan donishmandlik namunalarini hikmatlar, naqllar, matal-maqollar tarzida bayon etib, axloqning mohiyatini tushuntiradi va falsafiy xulosalar chiqaradi.

Axloqshunoslik boshqa ijtimoiy-falsafiy fanlar bilan o‘zaro aloqadorlikda rivojlanib kelmoqda. Ayniqsa, uning nafosatshunoslik (estetika) bilan aloqasi qadimiy va o‘ziga xos. Avvalo, insonning har bir hatti-harakati va niyati ham axloqiylikka, ham nafosatga tegishli bo‘ladi, ya’ni muayyan ijobiy faoliyat ham ezgulik (ichki go‘zallik), ham nafosat (tashqi go‘zallik) xususiyatlarini mujassam qiladi. Shu bois Suqrot, Aflotun, Forobiy singari qadimgi faylasuflar ko‘p hollarda axloqiylikni ichki go‘zallik, nafosatni tashqi go‘zallik tarzida talqin etganlar. Bundan tashqari, ma’lumki, san’at nafosatshunos-likning asosiy tadqiqot ob’ekti hisoblanadi. Har bir san’at asarida esa axloqning dolzarb muammolari ko‘tariladi va san’atkor doimo o‘zi yashayotgan zamonda erishilgan eng yuksak axloqiy darajani badiiy qiyofalar orqali bevosita yoxud bilvosita aks ettiradi. Demak, nafosatshunoslik axloqshunoslik nuqtai nazaridan ham tadqiq etilayotgan bo‘ladi.

Biz bu o‘rinda ayrim axloqiy ta’limotlarga qisqacha bo‘lsada izoh berib o‘tamiz.